Όνειδος. Υπάρχουν άπειρες ιστορίες λιγότερο ή περισσότερο γνωστές ανά τους αιώνες που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Τη συγκλονιστική έκπτωση της φήμης, τη μετάπτωση σε δυσμένεια, την αναπάντεχη απώλεια μιας αξιοσέβαστης θέσης, την αναστολή της πολλά υποσχόμενης ανέλιξης. Σηματοδοτούν την ξαφνική αποσύνδεση από τη δύναμη και το κύρος. Και δεν αφορούν στη «φυσιολογική εναλλαγή των γενεών» στην άσκηση της εξουσίας. Αυτήν που φέρνει τους νεώτερους μέσω αμφισβήτησης και κρίσης να αντικαθιστούν -τις ευρισκόμενες στο λυκόφως της καριέρας τους- καθιερωμένες φιγούρες εξουσίας.
Απατεώνες
Οι απατεώνες, οι δωροδοκοί ή οι διακινητές αθέμιτων πληροφοριών μπορούν να παραβιάσουν την αρχή του «δίκαιου εμπορίου» στον οικονομικό τομέα, για παράδειγμα, να βρεθούν φυλακισμένοι και να απογυμνωθούν των επιχειρηματικών τους ρόλων. Στα δημοκρατικά πολιτικά πεδία συνήθως η εξαγορά ψήφου και η δωροδοκία αμαυρώνουν τους συνήθεις κανόνες του παιχνιδιού. Η ταχεία παρακμή έχει βαθιές συναισθηματικές συνέπειες για τα άτομα. Η ύπαρξή τους, η αξία και η αυτοεπικύρωσή τους, όχι μόνο διαγράφεται, αλλά μετατρέπεται γρήγορα σε πηγή διασυρμού και εξευτελισμού. Η δυσφήμιση και η έκπτωση θα είναι πάντα παρούσες. Θα μείνουν χαραγμένες τόσο στην προσωπική ιστορία του ατόμου στοιχειώνοντας μνήμες, όσο και στη συλλογική βιογραφία, με τη μορφή των επίσημων αρχείων κι αφηγήσεων στο χώρο. Το άτομο γίνεται αφήγημα παραδειγματισμού, προειδοποίηση, αρνητικό σημείο αναφοράς για τα μελλοντικά δρώμενα.
Παρελθόν
Το παρελθόν είναι κολλώδες κι έχει αίσθηση τέλματος. Οι παλιές επιθυμίες και οι προσανατολισμοί παραμένουν άκαμπτοι, προτρέπουν σε υπερτιμημένες φαντασιώσεις που περιστρέφονται σθεναρά γύρω από ένα διογκωμένο εαυτό. Η νεά συνθήκη περιλαμβάνει την επίγνωση της έκπτωσης. Το όνειδος διαδόθηκε ευρέως και η ντροπή που προκαλεί λειτουργεί ως εμπόδιο στην εξέλιξη. Οι προφορικές ή οι γραπτές αφηγήσεις σε διάφορους τομείς -πολιτική, αθλητισμός, επιστήμη- από άτομα που έχουν υποστεί τις συνέπειες της καθαίρεσης, της ατίμωσης, της παρακμής και της «εξόδου» από το παιχνίδι, στην προσπάθειά τους να κυριαρχήσουν, να διατηρήσουν την ισχύ τους, να ανατρέψουν.
Πτώση
Βέβαια το γεγονός ότι η παρουσία και η πτώση ενός ατόμου συμβαίνει μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο π.χ. στην πολιτική δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιπτώσεις πολλάπλής αιτιότητας. Πέρα από την ατομική του πρακτική και τις κοινωνικοποιημένες νόρμες (habitus) – στο φάσμα των ευρύτερων δυνάμεων που διαμορφώνουν τον κόσμο του, την κοινωνική του επιφάνεια και τον παγκόσμιο ορίζοντά του. Η εξουσία είναι πολιτισμικά και συμβολικά δημιουργημένη και συνεχώς επανανομιμοποιείται μέσω της αλληλεπίδρασης της αυτενέργειας και της δομής. Η κοινωνία εισάγεται κι εναποτίθεται στα άτομα με τη μορφή προδιαθέσεων, δομημένων τάσεων προς σκέψη, προκαθορισμένων τρόπων, διαγενεακών συνθηκών.
Habitus
Η κοινωνική διαδικασία και διαπραγμάτευση και όχι η ατομική οδηγεί σε μοτίβα διαρκή και μεταφερόμενα από το ένα πλαίσιο στο άλλο, αλλά και μετατοπιζόμενα σχετικά με την πάροδο του χρόνου. Καμιά κοινωνική νόρμα (habitus) δεν είναι σταθερή ή μόνιμη και είναι δυνατόν να αλλάξει κάτω από απροσδόκητες καταστάσεις ή κατά τη διάρκεια μακρών ιστορικών περιόδων. Το habitus δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης, ούτε καθορίζεται από δομές. Δημιουργείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο με την πάροδο του χρόνου. Είναι αντιλήψεις και προδιαθέσεις που διαμορφώνονται από γεγονότα του παρελθόντος και από δομές και διαμορφώνουν τις τρέχουσες πρακτικές και δομές, αλλά και καθορίζουν τις ίδιες τις αντιλήψεις μας γι’ αυτές. Με αυτή την έννοια το habitus δημιουργείται και αναπαράγεται ασυνείδητα, «χωρίς καμία σκόπιμη επιδίωξη συνοχής… χωρίς καμία συνειδητή επικέντρωση»(Bourdieu,1984).
Αίσχος
Παρόλο που εντοπίζουμε συμπεριφορές και θέσεις που κοινωνικά κι ατομικά προκαλούν όνειδος, αίσχος, αποπομπή ακόμη και ποινικές συνέπειες, παραμ΄ένουν παρούσες διαχρονικά. Η διατήρηση λοιπόν τέτοιων θέσεων κοινωνικά, έχει μεγάλυτερη βαρύτητα και σημασία από τις συνέπειές τους. Βέβαια κανείς δεν προβαίνει σε πράξεις που μπορεί να οδηγήσουν στην έκπτωσή του, εάν δεν υπάρχει μια σχετικά παγιωμένη επιβεβαίωση της ικανότητάς του ότι δεν θα αποκαλυφθεί. Μια υπερτίμηση των ικανοτήτων στη σκιά του αλλαζονικού της εξουσίας και την απροκάλυπτη εμπιστοσύνη στην μεταξύ τους σχέση. Ίσως λοιπόν τα σκάνδαλα επιβεβαιώνουν την κοινωνική νόρμα. Αποτελούν ένα είδος σχεδόν τελετουργικής ενίσχυσης των συχνά αντικρουόμενων κανόνων. Απαιραίτητο λειτουργικό και δομικό κοινωνικό συστατικό που συντηρεί διαχρονικά την «τάξη». Αδιαχώριστο στοιχείο της άσκησης και της δομής της εξουσίας σε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό επίπεδο.
Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος “Όνειδος” in psychiatrylarisa, 23.12.2022, https://psychiatrylarisa.gr/όνειδος/
