Είναι σχεδόν αδύνατο να δομήσουμε μια οσφρητική ανάμνηση με έμεσο κι ορθολογικό τρόπο. Με απουσία σωματικής και συναισθηματικής συγκίνησης από την εμπειρία. Οι οσμές, που συνδέονται με αυθόρμητα, ανείπωτα συναισθήματα, συνήθως της νεαρής ηλικίας, πάντα ξυπνούν περισσότερο ή λιγότερο τα ίδια συναισθήματα. Φαίνεται το θυμικό, η «καρδιά» να αυτονομείται και να «παίζει» το παιχνίδι της ανεξάρτητα από τη σκέψη. Ένα πέπλο σηκώνεται, νοίωθουμε τη νοσταλγία της απώλειας κι η μελαγχολία μας καταλαμβάνει, Maine de Biran (1766-1824). Οι αισθήσεις επικοινωνούν, μιλούν μεταξύ τους και εκμαιεύουν μαγικές στιγμές από ένα μακρινό παρελθόν, σαν παρατεταμένες αντιχήσεις.
Αναμνήσεις
Οι οσφρητικές αναμνήσεις διαθέτουν τη δύναμή να προκαλούν το παρελθόν. Και μάλλον δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στις περιγραφές των ποιητών οι μυρουδιές των αγαπημένων τους βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Άλλωστε σε εποχές που οι φωτογραφίες -αν υπήρχαν- ήταν ελάχιστες τα αρωματικά αντικείμενα προσέφεραν το μέσο έλευσης αναμνήσεων του αγαπημένου.
Συναισθήματα
Οι μυρωδιές προκαλούν μικτά συναισθήματα παιδικής ευτυχίας, μελαγχολίας για το χρόνο που χάνεται, νοσταλγίας που προκαλεί θλίψη. Οι μνήμες των αισθήσεων δεν εισδύουν απλώς στη ζωή μας και διαταράσσουν την ισορροπία μας, αλλά μας παρέχουν και ενόραση σε μη επεξεργασμένα συναισθήματα. Οι οσμές είναι σε θέση να διεισδύσουν στα συναισθηματικά στρώματα του ασυνείδητου της ανθρώπινης ψυχής. Τα συναισθήματα, οι αναμνήσεις κι οι επιθυμίες ξυπνούν από τις μυρωδιές. Οι οσφρητικές αναμνήσεις μπορεί να είναι προάγγελοι της επανεμφάνισης ενός συναισθηματικού παρελθόντος με το οποίο ακόμα δεν έχουμε συμβιβαστεί.
Proust Effect
Το φαινόμενο Proust (Proust effect) -που περιγράφω- ορίζεται ως η ακούσια, προκαλούμενη από αισθήσεις, παραστατική, έντονη και πλήρης συναισθημάτων αναβίωση γεγονότων. Μια μνήμη είναι περισσότερο μια κατασκευή, παρά μια ανακατασκευή. Οι μνήμες δεν ανακατασκευάζουν ποτέ το παρελθόν με ακρίβεια, αλλά προσθέτουν ύστερα στοιχεία. Δημιουργούν έτσι μια νέα εμπειρία με στοιχεία από διαφορετικές στιγμές της ζωής ενός ατόμου. Αυτό καθιστά σαφές ότι το φαινόμενο Proust δεν είναι η ανάμνηση μιας μόνο στιγμής αλλά μια κατασκευή διαφορετικών στοιχείων από το παρελθόν.
Οσφρητικές Αναμνήσεις
Οι οσφρητικές αναμνήσεις διεγείρουν τα ισχυρότερα συναισθήματα· περισσότερο από όλες τις αισθητηριακές αναμνήσεις -αν και δεν διαφέρουν από την άποψη της «ισχύος» και της ακρίβειάς τους- από τις μνήμες εικόνας και ήχου. Η οσμή εκλύει διαφορετική, πιο έντονη και πιο συναισθηματική μνήμη από αυτήν της απλής ανάγνωσης του ονόματος αυτής της μυρωδιάς, στην ετικέτα του μπουκαλιού του αρώματος. Το φαινόμενο Proust συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό έξω από το συνειδητό.
Οθόνες
Η τηλεόραση και γενικότερα οι φωτεινές οθόνες έχουν κυριαρχήσει στον τρόπο με τον οποίο οργανώνουμε τα καθιστικά των σπιτιών μας. Τα σαλόνια μας έχουν συσχετιστεί με μια ανοιχτή οθόνη. Άραγε ποια θα είναι η επίδραση των νέων μέσων στις προσωπικές και συλλογικές μας αναμνήσεις σε μερικές δεκαετίες στο μέλλον; Ίσως οι αναμνήσεις των αισθήσεών μας να γίνουν πιο επιφανειακές καθώς τώρα είναι καταγεγραμμένες με εικόνες και ήχους. Θα μπορεί ακόμα το παρελθόν να ζωντανεύει με τις μυρωδιές και τα χρώματα στο εγγύς μέλλον; Πόσο θα μας λείπουν οι οσμές από τις τηλεδιασκέψεις, από τις τηλεθεραπείες, από το ιντερνετικό cybersex;
Τεχνολογία
Από την άλλη, φαίνεται ότι η τεχνολογία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται περαιτέρω. Μάλλον επίκειται η ψηφιοποίηση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, καθώς και οι προσπάθειες διαχωρισμού της συνείδησης από το σώμα, μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ίσως στο μέλλον εκτός από τις ψηφιακές καταγραφές της εικόνας και του ήχου θα μπορούμε να είμαστε σε θέση να καταγράφουμε και να αναπαράγουμε τις οσφρητικές, τις γευστικές και τις απτικές αισθητηριακές εντυπώσεις ψηφιακά σε νέα μέσα αποθήκευσης. Έτσι το φαινόμενο Proust μάλλον θα συνεχίσει να υφίσταται και στην ψηφιακή εποχή.
