Ψυχικός Χώρος

Ψυχικός Χώρος. Πολλοί δεν έχουμε αντίληψη ότι η ψυχοθεραπεία είναι σχέση. Οι «ψυχοθεραπευτές» θεωρούνται πολλές φορές πάροχοι τεχνικών ανακούφισης κι αναβάθμισης της ψυχικής και πολλές φορές και της σωματικής υγείας. Η άποψη και η θέση ότι τα συμπτώματα έχουν νόημα και ότι δεν είναι αρκετή μόνο η ύφεσή τους για να «είμαστε καλά», αποτελεί, για πολλούς που ξεκινούν θεραπεία, αποκάλυψη. Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη τον επαρκή χρόνο για να αποκαλυφθούμε. Για να βιώσουμε την ποιότητα και την έκταση του ψυχικού μας χώρου. Αλλά και να προσδιορίσουμε -ίσως και να επαναπροσδιορίσουμε- τους τρόπους που αυτός ο ψυχικός μας χώρος συντονίζεται, διασυνδέεται, διαπλέκεται με τον ψυχικό χώρο των άλλων. 

Εμπειρία

Ο ψυχικός χώρος ως η συνειδητή κι ασυνείδητη εμπειρία του Εαυτού, περιλαμβάνει και το σώμα. Χώρος με άπειρη δυνατότητα διάτασης -ως ωκεάνια εμπειρία- αλλά και δυνατότητα σύνθλιψης -ως κλειστοφοβική εμπειρία. Όσο και στην εμπειρία συγχώνευσης με έναν άπειρο χώρο όσο και στην κλειστοφοβική εμπειρία της απώλειας του χώρου, συνυπάρχει η απώλεια της δυνατότητας της πράξης. Και ίσως η πεποίθηση ότι «κάπου» υφίσταται ένας τέτοιος χώρος, όπου αισθανόμαστε ο εαυτός μας μαζί με μια βέλτιστη αίσθηση αυτενέργειας και δημιουργικότητας, μας οδηγεί στην αναζήτηση. Ή και στην ικανοποίηση της φιλοδοξίας να τον βρούμε. Συναντάμε σε αυτόν τον ψυχικό χώρο τις προσωπικές εμπειρίες, αναμνήσεις, ενορμήσεις. Όμως συναντάμε και τον Άλλο ως σχέση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Ή ως θεραπευτική σχέση.

Τοπίο

Ο ψυχικός χώρος είναι κι ένα τοπίο συμβόλων και μεταφορών. Είναι γλώσσα που μιλιέται μέσα στα όνειρα, τις φαντασιώσεις και τα γλωσσικά ολισθήματα. Είναι πεδίο επικοινωνίας του ασυνειδήτου σε μια προσπάθειά να φέρουμε στο συνειδητό αυτά που έχουν ξεχαστεί ή παραμεληθεί. Εξερευνώντας αυτή τη γλώσσα, μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε μηνύματα. Αποκαλύπτοντας τα υποκείμενα νοήματα που διαμορφώνουν τις σκέψεις, τις πράξεις και το βίο μας.

Αρχέτυπα

Σ’ αυτόν τον ψυχικό χώρο συναντάμε επίσης αρχέτυπα, συλλογικά και κοινωνικά ασυνείδητα. Αυτά τα καθολικά μοτίβα και σύμβολα, που διαμοιράζονται στους πολιτισμούς και τους χρόνους. Που αγγίζουν το βαθύ πηγάδι της ανθρώπινης εμπειρίας. Αντανακλούν τα διαχρονικά θέματα και τις αλήθειες που συντονίζονται με το πανανθρώπινο κοινό της ύπαρξής μας. Και γεφυρώνουν χάσματα μεταξύ των ατόμων, συνδέοντάς μας σε βαθύτερο επίπεδο.

Άτομα

Ο ψυχικός χώρος δεν περιορίζεται μόνο στα άτομα. Επεκτείνεται πέρα από τα όρια του εαυτού, διαπλέκεται με τον κοινωνικό και πολιτισμικό ιστό του κόσμου μας. Μέσα σε αυτή τη διασύνδεση ορίζουμε τις ρίζες της ταυτότητάς μας, τις σχέσεις μας και τη θέση μας στο κοινωνικό. Εξερευνώντας τις διασυνδέσεις και τους συντονισμούς των ψυχικών χώρων, αποκτούμε μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας. Αλλά και του περίπλοκου ιστού των ανθρώπινων συνδέσεων που μας περιβάλλουν.

Πλαίσιο

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων κι ομάδων ατόμων σε ομαδικό και κοινωνικό πλαίσιο είναι στοιχειώδεις στη διαπραγμάτευση του ψυχικού χώρου. Στις ομαδικές συνθήκες τα άτομα εμπλέκονται μεταξύ τους δυναμικά. Διαμορφώνονται από την κοινωνική δυναμική και τη διαμορφώνουν. Οι ομαδικές συνθήκες παρέχουν γόνιμο έδαφος στην εξερεύνηση του ψυχικού χώρου. Στο ασφαλές πλαίσιο της ομάδας που διασφαλίζει την υποστήριξη και τον αναστοχασμό. Σε τέτοιο πλαίσιο είναι δυνατή η διαπραγμάτευση με το εσωτερικό, η σχέση με τους άλλους, το μοίρασμα και η ενσωμάτωση των διαφορετικών πτυχών του ψυχικού χώρου.

Ταυτότητα

Η κοινωνική ταυτότητα, η οποία επηρεάζεται από τις κοινωνικές προσδοκίες, τους κανόνες και τις ομαδικές σχέσεις, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ψυχικού χώρου ενός ατόμου. Η διαμόρφωση της ταυτότητας πραγματοποιείται μέσω μιας διαδικασίας ταύτισης με κοινωνικές διαστρωματώσεις. Όπως το φύλο, η εθνικότητα και η κοινωνική τάξη. Αυτές οι κοινωνικές ταυτότητες δεν επηρεάζουν μόνο την αυτοαντίληψη του ατόμου. Επηρεάζουν επίσης τις διαπροσωπικές του σχέσεις και την εμπλοκή του με την ευρύτερη κοινωνία. Κατά συνέπεια, η διαπραγμάτευση του ψυχικού χώρου είναι βαθιά συνυφασμένη με την πλοήγηση στις κοινωνικές ταυτότητες και τους συναφείς ρόλους και προσδοκίες τους.

«Ομάδα»

Η «Ομάδα» δεν αποτελεί αντικείμενο της αισθητηριακής μας αντίληψης. Οι αισθητηριακές προσλαμβάνουσες παρόλο που μπορούν να μας πληροφορούν για τα μεμονωμένα άτομα, δεν είναι ικανές να μας «πουν» κάτι για τους ενδεχόμενους «δεσμούς» που υπάρχουν μεταξύ των ατόμων. Η Ομάδα δεν έχει χαρακτήρα διαχρονικής σταθερότητας, ούτε έχει κάποιο αντικειμενικά προσδιορίσιμο όριο, δεν αναπτύσσεται, ούτε αναπαράγεται και δε φθείρεται σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους.

Ενότητα

Ορίζεται ως μια ενότητα μερών, καθένα από τα οποία μπορεί, ανά πάσα στιγμή, να διαχωριστεί και να ανακτήσει την πλήρη αυτονομία του. Δε μπορεί να υπάρξει ομάδα χωρίς άτομα. Τα άτομα σχετίζονται έτσι, ώστε να «παράγουν» ομάδες, κι αυτές οι σχέσεις υπόκεινται στην επιστημονική παρατήρηση και διερεύνηση από την άποψη των αναγκαιοτήτων, των ορμών, των ατομικών αναγκών και των ομαδικών ή κοινωνικών προσεγγίσεων εκπλήρωσης κι ικανοποίησης τους.  

Ιδιότητες

Από τις πρώτες κιόλας φάσεις της ανάπτυξής του, ο άνθρωπος δείχνει την τάση να προσλαμβάνει τις ουσιαστικές πλευρές των σχέσεων με τους άλλους ως συστατικές ιδιότητες του δικού του ψυχικού χώρου. Από την αρχή, το ανθρώπινο ον γίνεται με αυτή τη διαδικασία ταυτόσημο -ταυτίζεται- με τη συμπεριφορά και τις επιθυμίες κάποιου άλλου, κατά τρόπο λιγότερο ή περισσότερο εκτεταμένο και σταθερό.

Υποκειμενικότητα

Η υποκειμενικότητα λοιπόν, από την αρχή, εμποτίζει το συναίσθημα και την αυτενέργεια. Μετοικεί μέσω των σχέσεων που πλάθει, ως άλλο μόσχευμα. Αρχικά μάλλον συγχέεται σχεδόν ολοκληρωτικά, συνυπάρχει σε συγχώνευση. Το υποκείμενο μπορεί στη συνέχεια να διακρίνει προοδευτικά τον εαυτό του από αυτή τη σύγχυση μέσω της αναστοχαστικής του ικανότητας και της δικής του συμβολικής δημιουργικότητας.

Ατομικότητα

Συνεπώς η βιολογική ατομικότητα συμπίπτει με την έννοια της ταυτότητας, μέσω της σταθερότητα του γενετικού αποθέματος και κληροδοτήματος και της μοναδικότητας του ατόμου. Η ψυχολογική όμως εξατομίκευση κι ατομικότητα προκύπτει τόσο από υποκειμενικές συνιστώσες, που εκφράζονται με όρους δημιουργικής αναστοχαστικότητας, όσο και από σχεσιακές συνιστώσες, που εκδηλώνονται ως συνέχεια με τους άλλους μέσα στο δικό του εσωτερικό βιωματικό πεδίο και ψυχικό χώρο.  

Ανάγκες

Οι περισσότερες ομάδες ικανοποιούν μη ρεαλιστικές ανάγκες.  Κάθε ομάδα που διαμορφώνεται υπό την πίεση ρεαλιστικών αναγκών τείνει μονίμως να αποκτά συναισθηματικά χαρακτηριστικά αντίθετα προς τους ρεαλιστικούς της στόχους. Γίνεται έτσι μια ομάδα Βασικών Υποθέσεων -BA D/P/F (W.R.Bion, 1961). Αυτή η γραμμή σκέψης αναδεικνύει όχι την αυτόνομη υποκειμενικότητα των ατόμων που συγκροτούν την ομάδα, αλλά την πολικότητα του ανήκειν στην ομαδική σχεσιακή διάταξη – Group Matrix (S.H.Foulkes, 1964). Εκεί -στην ομαδική μήτρα- ο ψυχικός χώρος  βρίσκει έδαφος αυτοεπιβεβαίωσης αλλά και διάδοσης της πρωταρχικής πολιτισμικής παράδοσης μέσω του «ανήκειν» σε νέες, αλλά και αρχαίες κοινωνικές ομάδες.

Σταθερότητα

Κάθε κοινωνική ομάδα φτάνει σε μια σχετική σταθερότητα όταν, μέσω μιας σειρά αμοιβαίων ρυθμίσεων, όλοι οι συμμετέχοντες έχουν οικοδομήσει από κοινού ένα σχεσιακό μοτίβο, στο οποίο κάθε άτομο μπορεί επαρκώς να συντονιστεί. Τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την εύρεση και τη διατήρηση ενός σχεσιακού «ελάχιστου κοινού διαιρέτη» συνεπάγονται τη θυσία περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένων τμημάτων των ιδιαίτερων και πολύ προσωπικών χαρακτηριστικών του ψυχικού χώρου.

Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος «Ψυχικός Χώρος» in psychiatrylarisa, 11.06.2023, https://psychiatrylarisa.gr/ψυχικόςχώρος/