Γυναίκα. Σχεδόν κάθε Δυτικός θεωρητικός που γράφει για τη σχέση μεταξύ του ψυχικού και του κοινωνικού εντυπωσιάζεται από το γεγονός ότι η δυτική κουλτούρα θεωρεί ως ιδανικό το αυτόνομο άτομο, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει την ανθρώπινη ανασφάλεια, και τα άτομα που αποζητούν το κύρος κι αρνούνται την εξάρτηση. Βέβαια εξαρτώνται βαθιά από την επιβεβαίωση των άλλων.
Σχηματισμοί
Οι κοινωνικοί σχηματισμοί-οργανώσεις ζητούν από το σύγχρονο άνθρωπο, ιδιαίτερα στις μοντέρνες -από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση- και μεταμοντέρνες -από τον μεσοπόλεμο μέχρι σήμερα- το άτομο και πιο συγκεκριμένα τον Λευκό Άνδρα να είναι αυτόνομος. Να τα καταφέρνει παντού και ιδιαίτερα στα υλικά και χρηματοοικονομικά θέματα. Να έχει αυτοκίνητο, κινητό, επιτυχημενο γάμο, πρόθυμες ερωμένες που τον θέλουν για τις αξίες του κτλ.
Φεμινισμός
Ο φεμινισμός της δεκαετίας του ‘70 έφερε αυτή τη συνθήκη -παρόλο που δεν ξεκίνησε έτσι- και στις γυναίκες. Οι λευκές, αστές έπρεπε να αποικτήσουν όχι απλώς εργασία αλλά καριέρα. Μαζί φυσικά με όλα τα υπόλοιπα που έπρεπε να φροντίζουν, όπως οι μητέρες τους. Να είναι λοιπόν φροντιστικές, συνδεδεμένες με τα παιδιά τους, τρυφέρές και ταυτόχρονα επαγγελματίες με καριέρα. Όπως απαιτεί η κοινωνική συνθήκη αλλά και ο ίδιος ο Λευκός σύζυγος, αλλά και η ίδια η εσωτερική τους συνθήκη κι απάιτηση.
Εμπειρία
Η υποκειμενική εμπειρία της γυναίκας είχε αποκλειστεί από την ενσωμάτωση στην κοσμοθεωρία που τοποθετεί το αρσενικό ως το σημείο ορισμού όλων των υπολοίπων. «Η γυναικεία πραγματικότητα έχει συγκροτηθεί… η γυναίκα έχει οριστεί ως Άλλη… από την οπτική γωνία των ανδρών». (S.de Beauvoir, 1949). Εργαζόμαστε σε μια κοινωνία και με θεωρίες που βασίζονται σε ένα γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης μακριά από τη γυναίκα-μητέρα, της γυναίκας ως έλλειψη και αντικείμενο κάποιου άλλου. Βλέπουμε τη Γυναίκα ως καταπιεστική όταν επιθυμεί τη σύνδεση, αλλά περιμένουμε από αυτήν να συμπάσχει με την ετερότητα. Αναιρούμε την ταυτότητα της Γυναίκας τόσο σιωπηρά και τόσο διεξοδικά που οδηγούμαστε σε βίαιη, υστερική ρήξη προς την επίτευξη της εξατομίκευσης.
Γυναίκα
Η συνέχεια ήταν ότι αυτή η γυναίκα θα μπορούσε να υφίσταται μόνη της, όπως ο άνδρας. Το φεμινιστικό αφήγημα άρχισε να μετατοπίζεται προς στις παραινέσεις των συχνά διαζευγμένων μητέρων προς τις κόρες τους, να μπορούν να είναι οικονομικά ανεξάρτητες και μάλιστα να μην έχουν ανάγκη κανέναν άνδρα. Έτσι «κατέκτησαν» ένα ανδρικό ρόλο. Οπότε ελάχιστες οικογενειακές ή εργασιακές συνθήκες άλλαξαν, αφού η πίεση για αλλαγή ασκήθηκε με αντίθετή προς τις ψυχικές δομές των γυναικών της μεσαίας τάξης. Για να ενταχθούν στον κόσμο των ανδρών, για να αποκτήσουν κύρος και οικονομικά προνόμια, έπρεπε να είναι σε θέση να κατοικούν στην ανδρική εκδοχή του αυτονομίας. Οι ψυχικές απαιτήσεις της οποίας έρχονται σε δραματική σύγκρουση με εκείνες της λεγόμενης «σχεσιακής γυναίκας».(relational female, L.Layton, 2020)
Παραγωγή
Η παραγωγή των έμφυλων ταυτοτήτων – της θηλυκότητας και του ανδρισμού της Νόρμας – στην ετεροφυλόφιλη κουλτούρα εξαρτάται από τη μελαγχολική αποκήρυξη της αγάπης του ίδιου φύλου. (J. Butler, 2004). Δεδομένης της διορατικότητας του Freud για την αμφιφυλόφιλη φύση των βρεφών, πώς γίνεται η πλειονότητα των ατόμων να καταλήγει ετεροφυλόφιλη; Η Butler λέει ότι ο πολιτισμός μας απαγορεύει την ομοφυλοφιλική επιθυμία σε τόσο νεαρή ηλικία -πριν ο καθένας από εμάς αποκτήσει μια συνεκτική αίσθηση του εαυτού του. Ώστε η επιλογή ετεροφυλοφιλικού αντικειμένου να συνυφαίνεται με την ίδια τη διαδικασία διαμόρφωσης της ταυτότητας.
Ομοφυλοφιλία
Κατά συνέπεια, η ετεροφυλόφιλη αγάπη φυσιολογικοποιείται, ενώ η ομοφυλοφιλία καταλήγει να λειτουργεί ως τόπος του είδους της απώλειας που διαφεύγει της συνειδητής αναγνώρισης. Με αυτή την έννοια, η ετεροφυλοφιλία στηρίζεται σε ένα μελαγχολικό «ταμπού κατά της ομοφυλοφιλίας». Ένα ταμπού που ρυθμίζει όχι μόνο το ποιον αγαπάμε αλλά και το πώς σκηνοθετούμε και επιτελούμε τις έμφυλες ταυτότητές μας. Η κοινωνία μας δείχνει ελάχιστη ανοχή στην αμφισημία της παρουσίασης του φύλου. Συχνά αντιδρά με βία εναντίον όσων υπερβαίνουν τις στενές παραμέτρους της πολιτισμικά κυρωμένης θηλυκότητας κι αρρενωπότητας. Η ετεροφυλοφιλία λειτουργεί τουλάχιστον εν μέρει για να αστυνομεύει και να διαιωνίζει τις κοινωνικά κατανοητές ταυτότητες φύλου.
Απαξίωση
Η πολιτισμική και προσωπική απαξίωση της «Εξάρτησης» και η προσήλωση στην επίτευξη της αυτονομίας, χωρίς ιδιαίτερους σχεσιακούς και κοινωνικούς δεσμούς οδηγεί και σε ένα κεντρικό σύμπτωμα. Τόσο στην θυλυκή όσο και στην αρσενική του μορφή ως ναρκισσιστική διαταραχή. Γίνεται σύμπτωμα λόγω πλέον της αδυναμίας να υπάρχουμε «κάπως αλλιώς». Στην ίδια συνθήκη που σφυρηλατήθηκε η αρσενική ταυτότητα εισήλθε και η θυλυκή. Δηλαδή οι γυναίκες απώλεσαν, κατά μια έννοια, την ικανότητα να εξαρτώνται απο σχέσεις και συντονίζονται στα ίδια ναρκισσιστικά τράυματα των ανδρών.
Κίνημα
Από κοινωνιολογικής πλευράς το φεμινιστικό κίνημα και οι ψυχαναλυτικές του εκφάνσεις και ερμηνείες, απότέλεσε το πρίσμα ώστε να σκεδαστούν οι ταυτότητες του φύλου -κοινωνικού και βιολογικού- που βιώνουμε σήμερα. Είναι σα να δεχόμαστε την ανικανότητα του «παραδοσιακού» άνδρα. Όπως και της γυναίκας να αντεπεξέλθει στις συγχρονες δυτικές πολύπλοκες και ρευστές κοινωνικές δομές. Χρειαζόμαστε νέες ταυτότητες και νέες μίξεις και «ποσοστώσεις» της κλασσικής Φροϋδικής αμφισεξουαλικότητας προκειμένου να υπάρξουμε, να έχουμε συνέχεια.
Μια ανταπόκριση στην εισήγηση της Λυγερής Ξουράφη. «Γυναικεία Ταυτότητα – Πολλαπλοί ρόλοι και Ψυχικές Λειτουργίες» την 19.11.2023 στο Ινστιτούτο Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης στο πλαίσιο των Ψυχαναλυτικών Διαλόγων
