Ψεύδη. Ο Ch.Darwin πρώτος διατύπωσε την άποψη ότι όταν η απόκρυψη, η αμφίεση-η εξωτερική εμφάνιση ενός ζώου δεν εξυπηρετεί το σκοπό της, τότε αυτό δεν επιβιώνει. Η εξαπάτηση λοιπόν προσδίδει εξελικτικό πλεονέκτημα. Ένα παρόμοιο πλεονέκτημα είναι πιθανό να συνέβαλε στην εξέλιξη της ανθρώπινης συνείδησης ώστε να είναι ικανή να εξαπατήσει τους άλλους αλλά και τον εαυτό της.
Σχέσεις
Η ύπαρξη του ψεύδους ομολογεί τις δυσκολίες μας στη διαπραγμάτευση του ψυχικού στις ανθρώπινες σχέσεις. Χρειαζόμαστε τα ψεύδη ακριβώς διότι υπάρχει ο άλλος. Τα ψέματα εντάσσονται στη στρατηγική επιβίωσης στον ανθρώπινο κόσμο της αποσπασματικότητας, της αδιαφάνειας, της επιφυλακτικότητας και της μυστικοπάθειας.
Μαρτύριο
Στον κόσμο των «αδιαφανών» αντικειμένων (Sodré, 2002) – δηλαδή αντικειμένων που δεν είναι νοητικά διαθέσιμα – ίσως η λύση, προκειμένου να απαλύνουμε το μαρτύριο της απόλυτης αμφιβολίας, είναι να δημιουργήσουμε βεβαιότητα μέσω του ψεύδους. Είναι μια εσωτερική παραίτηση από το «πραγματικό» αντικείμενο, που νιώθουμε ότι είναι μη διαθέσιμο, ώστε να αντικατασταθεί από τον παντοδύναμο έλεγχο που βασίζεται στο ψέμα. Το ψέμα αποτελεί απόλυτη βεβαιότητα. Είναι ένα μυστικό δημιούργημα του οποίου ο ψεύτης είναι ο συγγραφέας. Τη στιγμή του ψέματος, ο ψεύτης δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να ελέγξει, και άρα ότι «γνωρίζει», τί θα πιστέψει και τί θα σκεφτεί ο άλλος. Πράγματι, ο Bion επέστησε την προσοχή στον τρόπο με τον οποίο το ψέμα, σε αντίθεση με την αλήθεια, αισθάνεται ότι κατέχεται από τον εαυτό του. Ο εαυτός κατέχει το ψεύδος με ιδιαίτερο τρόπο (Bion, 1962).
Ψέμα
Το ψέμα προϋποθέτει ένα είδος ψυχικής παράκαμψης. Επιτρέπει στο άτομο να κυρτώσει γύρω από την αλήθεια. Η χρήση του ψέματος δείχνει τη δυσκολία, ακόμη και τον κίνδυνο, να είναι κανείς ανοιχτός κι άμεσος με τα αντικείμενά του. Όταν υπάρχει ανάγκη να «παρακάμψει» κανείς τα αντικείμενά του, να τα προσπεράσει, να ελιχθεί προκειμένου να αποφύγει μια μετωπική σύγκρουση μαζί τους, τότε, με ψυχικούς όρους, το ψέμα γίνεται απαραίτητο.
Παιδί
Μέσω του ψεύδους το παιδί μεταμορφώνει το αναληθές κι εξωπραγματικό σε «πραγματικό». Τοποθετεί ένα ψέμα για τον εαυτό του μέσα στο νου του αντικειμένου του. Το ψέμα παρέχει το όχημα για την εξερεύνηση της εσωτερικής πραγματικότητας μέσω της απόκρισης του αντικειμένου σε αυτό. Έτσι το καθιστά «πραγματικό» για τον εαυτό. Μια τέτοια διαδικασία γίνεται ζωτικής σημασίας για την ίδια την ακεραιότητα και την απαρτίωση του εαυτού. Ταυτόχρονα αποκτά και μια προβληματική διάσταση, καθώς μπορεί να νιώθει ότι το αγαπούν και το θέλουν μόνο μέσω μιας «φτιασιδωμένης», ψεύτικης εκδοχής του.
Αφηγήσεις
Ωστόσο, μέσα από το ψέμα, παραδόξως κάνει τον εαυτό του πιο «αληθινό». Βρίσκει μια νέα και «καλύτερη» εκδοχή του εαυτού του στο νου του αντικειμένου. Τα ψεύδη είναι αφηγήσεις που του επιτρέπουν να κοιτάξει το αντικείμενο χωρίς ντροπή ή οργή και να πιστέψει ότι το αντικείμενο θα επιστρέψει το βλέμμα με αγάπη. Τα ψέματά κάποιες φορές μοιάζουν με «φιλοδοξίες» (Alvarez, 1992) που περιέχουν σπόρους ελπίδας και απαιτούν εμπερίεξη. Τα ψεύδη ακούγονται ως μυθοπλασία που συγκρατούν τον εαυτό κι αποκαθιστούν την αυτοεκτίμηση. Τα ψεύδη είναι μια έμμεση μορφή συναισθηματικής επικοινωνίας του εσωτερικού κόσμου. Όποια και αν είναι η λειτουργία του ψεύδους, υπάρχει κάποια αλήθεια μέσα του. Συχνά είναι η αλήθεια της φύσης των εσωτερικών αντικειμένων.
