Κοινωνικές Σχέσεις. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι παράδοξες· αποτελούν το σημαντικότερο καταφύγιο από το άγχος, αλλά και τη μεγαλύτερη πηγή άγχους. Συνήθως λαμβάνουμε το άτομο ως την αντιπροσωπευτική μονάδα μελέτης των συναισθημάτων και του άγχους. Υπάρχουν ωστόσο θεωρίες και μεθοδολογικές προσεγγίσεις που αμφισβητούν αυτήν την οπτική. Οι ψυχολογικές/ψυχικές συναισθηματικές καταστάσεις διαμοιράζονται και συντονίζονται μέσα σε ομάδες.
Ομάδες
Πολλές κοινωνικές ομάδες –αν όχι όλες- εμφανίζουν ένα είδος «διαπλοκής» μεταξύ των ατόμων τα οποία τις απαρτίζουν. Η «διαπλοκή» αυτή μας οδηγεί στην κατανόηση αυτών των ομάδων όχι ως απλή συνάθροιση ατόμων αλλά ως ένα αλληλοεξαρτώμενο σχηματισμό ή σύστημα. Μέσα σε τέτοιους σχηματισμούς τα άτομα -πρόσωπα, κατά Tom Ormay– καλούνται να αναγνωρίσουν, να διαχειριστούν, να εκφράσουν, να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους. Και ως ομάδα πλέον να διαντιδράσουν με άλλες ομάδες.
Ευ ζειν
Οι επιστήμονες από τη μια, οι καλλιτέχνες από την άλλη, στην πορεία των αιώνων διαφωνούν σχετικά με την αξία των συναισθημάτων στην απαρτίωση του «ευ ζειν». Η δυτική σκέψη αμφιταλαντεύεται για το αν θα «δοξάσει» τον ανθρώπινο ορθολογισμό ή θα εξυψώσει τα ανθρώπινα πάθη. Ο 18ος αιώνας, του Διαφωτισμού, μέσω του Voltaire, του J. Locke, του T. Jefferson και άλλων απάντησε με την Λογική στη μακρά κυριαρχία αυτού που θεωρούνταν δεισιδαιμονία, άγνοια και χριστιανική υστερία. Η ορθολογική σκέψη κατοχυρώθηκε και το συναίσθημα περιφρονήθηκε.
Εμμονή
Αναπόφευκτα, αυτή η εμμονή με τον ορθολογισμό ενέπνευσε και την αντίδραση. Τον 19ο αιώνα τα πάθη δοξάστηκαν. Η εποχή του Ρομαντισμού, που συσχετίζουμε με τις συναισθηματικές εκρήξεις του Keats, του Shelley, του Byron και τα παθιασμένα τοπία του Turner και του Delacroix, «σάλπισαν τη μαγεία και τη θαυματουργία του πάθους». Ήταν μια περίοδος ζωντανή, ντυμένη τους ταραχώδεις ήχους του Beethoven, την εκφραστικότητα των Chopin, Schumann, Brahms και τις μουσικές καταιγίδες των Verdi και Tchaikovsky.
Φορά
Στα τέλη του 19ου αιώνα, το εκκρεμές άλλαξε φορά. Η επιστήμη έγινε ο νέος μεσσίας. Οι δυτικοί πολιτισμοί ανέπτυξαν απόλυτη εμπιστοσύνη στο ότι η επιστήμη, με τα δίδυμα εργαλεία της λογικής και της τεχνολογίας, θα μπορέσει να κατανοήσει και να ελέγξει ουσιαστικά τα πάντα – τα «λογικά» και τα «παράλογα». Η μελέτη της ανθρώπινης ψυχολογίας και του νου έχει, επίσης, εμπλακεί στη φαινομενικά αντιθετική διαλεκτική της λογικής και της ευαισθησίας.
Λογική
Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, οι μελετητές της ψυχολογίας έδωσαν έμφαση στη λογική, τη σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την «αλγοριθμική» συμπεριφορά. Αγνόησαν το μη ορθολογικό, το συναισθηματικό, το ασύνειδο και το παρορμητικό. Σήμερα, βέβαια, έχουμε αρχίσει και πάλι να ενδιαφέρόμαστε για το συναίσθημα, μάλλον με λίγο διαφορετικό τρόπο, τουλάχιστον ως κυρίαρχη ιδεολογία. Βρισκόμαστε στην εποχή της θετικής σκέψης, της συναισθηματικής έκφρασης στην υπηρεσία του πολιτικά ορθού, της παραγωγής, της υλικής ευδαιμονίας και της αγωνίας επιβίωσης χωρίς παραχώρηση σπιθαμής «βιοτικού επιπέδου». Α!! και της αναγνώρισης κι αποφυγής των τοξικών ανθρώπων και σχέσεων.
Αλληλεπιδράσεις
Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι περίπλοκες. Μπορεί να πιστεύουμε ότι ελισσόμαστε στις καθημερινές μας διαδρομές, αλλά μια στιγμή στοχασμού αρκεί να μας δείξει ότι ούτε μόνοι μας προχωράμε, ούτε μπορούμε να ελέγξουμε, όσο νομίζουμε, τους άλλους και τις αλληλεπιδράσεις μαζί τους. Η αίσθηση ελέγχου προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από τα άτομα που επιλέγουμε –συνειδητά ή ασυνείδητα- να αλληλεπιδρούμε και τις καταστάσεις στις οποίες συμβαίνουν οι αλληλεπιδράσεις· όχι τόσο από τις πράξεις μας όταν βρεθούμε σε μια συνθήκη. Αν αναπολήσουμε την αμηχανία της πρώτης μας ημέρας με άγνωστους συμμαθητές στο σχολείο, το πρώτο φλερτ και ραντεβού, την πρώτη ομιλία μας σε ένα ακροατήριο, θα θυμηθούμε πόσο αβοήθητοι μπορεί να νιώσουμε σε περίπλοκες κοινωνικές καταστάσεις.
Διαχείριση
Η διαχείριση των κοινωνικών απαιτήσεων μπορεί να μας καταβάλλει. Η παράλληλη προσπάθεια προσδιορισμού και ανταπόκρισης σε εργασίες, προβλήματα ή ερωτήσεις σε κοινωνικό επίπεδο, μας παραλύει και ίσως προκαλεί ντροπή. Ταυτόχρονα υπάρχει κάτι γνώριμο σε οποιαδήποτε κοινωνική συνθήκη για τα άτομα. Μια οικεία, ίσως πρωτόγονη, συναισθηματική θέση στην οποία σχεδόν αβίαστα μπαίνουμε και παραδόξως «βολευόμαστε». Οι άγνωστοι νέοι συμμαθητές γίνονται παιδικοί φίλοι, η αμηχανία του νεαρού ζευγαριού εξατμίζεται μόλις συντονιστούν οι ματιές και οι κινήσεις του σώματος, οι ομιλητές ανταποκρίνονται στο κοινό τους.
Πραγματικότητα
Η πραγματικότητα ενός συγκεκριμένου κοινωνικού περιβάλλοντος διαφοροποιείται από ένα άλλο βάσει κοινωνικών κοινών «συμβάσεων», κανόνων και κανονιστικών προτύπων. Αυτά επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να «κατασκευάζουν» την πραγματικότητα. Η κοινωνική πραγματικότητα έχει δυναμική διάσταση και παραγωγή μέσω βιώματος κι εμπειρίας. Η θεώρησή της ως a priori αποκλείει την επίδραση και συμμετοχή των ατόμων και της ατομικής δυναμικής στην κοινωνική δυναμική. Περιορίζει δε και τον τρόπο μελέτης της.
Ομαδική Ανάλυση
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία και η ομαδική ανάλυση κατασκευάζει, συν-δημιουργεί μια παράλληλη κοινωνική πραγματικότητα, ώστε να προάγεται η κατανόηση και νοηματοδότηση της αδιαίρετης ατομικής, ομαδικής και κοινωνικής διάστασης του Εαυτού. Στην ψυχοθεραπεία ο Εαυτός ερμηνεύεται, οι πράξεις, οι εμπειρίες επαβιώνονται κι αναδομούνται. Η ψυχοθεραπεία δεν αποκαλύπτει κάποιον «αληθινό εαυτό», είναι η βιωματική προσέγγιση της απαρτίωσης του Εαυτού. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι το μόνο αλληλεπιδραστικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από τη χρήση συμβατικών κανόνων συλλογισμού. Ολόκληρες κοινωνίες μπορούν να κατανοηθούν και να προσεγγιστούν από την ιδεολογία και τις ερμηνευτικές συμβάσεις που είναι εγγενείς στην ψυχαναλυτική θεωρία.
Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος “Κοινωνικές Σχέσεις” in psychiatrylarisa, 02.09.2022, https://psychiatrylarisa.gr/κοινωνικές-σχέσεις/