Κατάθλιψη. Μια κατάσταση του νου που φαίνεται να συνεχίζει επ ‘αόριστον. Ακόμη και η πρωινή αφύπνιση είναι δυσβάσταχτη. Μια κατάσταση εσωτερικής αναταραχής, φόβου και αρνητικότητας, που προκαλεί πλήρη κατάρρευση της θετικής και αισιόδοξης οπτικής. Το μυαλό νιώθει άρρωστο. Ο εαυτός δεν είναι αναγνωρίσιμος. Το παρελθόν άνευ αξίας, το μέλλον ανύπαρκτο. Ο κόσμος ολόκληρος αναξιόπιστος.
Κοινωνικά
Στη συνθήκη αυτή η στάση των άλλων αλλάζει δραματικά. Κοινωνικά δεν είναι ιδιαίτερα αποδεκτή, κάποιοι θέλουν να την «επιδιορθώσουν», κάποιοι άλλοι να την αποφύγουν. Άλλωστε η ίδια η στενάχωρη, καταθλιπτική συνθήκη μας οδηγεί στον κυνισμό, την απαισιοδοξία, τον αγνωστικισμό ακόμα και στην αγένεια. «Δεν είμαι καθόλου καλή παρέα…».
Κατανόηση
Απ΄την άλλη αυτή η καταθλιπτική κατάσταση ανοίγει το δρόμο προς τη γνήσια κατανόηση των άλλων και του πόνου τους. Της σκοτεινής πλευράς του κόσμου. Μας αναγκάζει να δούμε την πραγματικότητα, να αμφισβητούμε την εξίσωση που λέει ότι η ψυχική υγεία = θετική ψυχολογία και ότι τα δύσκολα, δυσάρεστα συναισθήματα = ψυχιατρική διαταραχή. Μπορεί η κατάθλιψη, ως βαρύτατη συναισθηματική διαταραχή, σημαία και «ταμπέλα» της ψυχιατρικής να αποτελεί μια ιατρική διάγνωση και παθολογία προς θεραπεία, όμως ο λόγος της, με τις ψυχαναλυτικές και κοινωνικές συνιστώσες της, η φωνή της δε μπορεί να λογοκριθεί στο βωμό της θετικής ψυχολογίας.
Θετική σκέψη
Αν η «θετική» σκέψη και ψυχολογία αντιπροσωπεύει μια προκατειλημμένη αντίληψη της πραγματικότητας; Κι αν, όντες σε κατάθλιψη ερχόμαστε μόνο, σε επαφή με κάτι πολύτιμο, που δεν θα μπορούσαμε να έρθουμε αλλιώς με χαμηλότερο κόστος; Κι αν ήταν η κατάρρευση των ψευδαισθήσεων – η κατάρρευση της μη ρεαλιστικής σκέψης – και η ματιά της ωραιοποιημένης πραγματικότητας που προκαλεί το άγχος; Κι αν, όντες σε κατάθλιψη, αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα με μεγαλύτερη ακρίβεια; Κι αν και η ανάγκη μου να είμαι ευτυχισμένος και η απαίτηση ψυχοθεραπείας για να θεραπεύσω την κατάθλιψη βασίζονται στην ίδια ψευδαίσθηση; Κι αν η επιτομή της θεραπείας είναι απλώς μια ανακουφιστική ψευδοεπιστήμη;
Ψευδαισθήσεις
«Κολυμπάμε» κοινωνικά σε πελάγη καλλίμορφων, ευειδών και προπάντων «θετικών» ψευδαισθήσεων. Αισιοδοξίες αποσυνδεδεμένες από τις πραγματικότητες, ψευδαισθήσεις ελέγχου, ψευδαισθήσεις υπεροχής, υπερεκτίμηση ικανοτήτων και ιδιοτήτων, συνήθως σε σχέση με «ανταγωνιστικούς άλλους». Αδρά περίπου το 75-80 τοις εκατό των ανθρώπων εκτιμούμε ότι είμαστε πάνω από το μέσο όρο, σε όλες σχεδόν τις παραμέτρους: στην ακαδημαϊκή ικανότητα, την απόδοση της εργασίας, την ασυλία στην προκατάληψη, την ευτυχία των σχέσεων, το IQ (Hoorens, 2011). Ωστόσο, οι μαθηματικοί νόμοι μας λένε ότι αυτή είναι μια ψευδαίσθηση – όλοι, εξ ορισμού, δεν μπορούν να είναι πάνω από τον μέσο όρο.
Φιλοδοξία
Η σχετικά σύγχρονη φιλοδοξία μας να αποβάλουμε τα βάσανα και το άγχος και, τελικά, να ανακαλύψουμε την ευτυχία βασίζεται τουλάχιστον εν μέρει στη θρησκευτική ιδέα της απελευθέρωσης από τα κοσμικά δεινά σε μια ουράνια κατάσταση. Στον κοσμικό κόσμο, η σωτηρία γίνεται καθήκον που πρέπει να εκπληρωθεί στη γήινη ζωή μας. Ο Παράδεισος δεν αφορά πλέον ένα υπερβατικό βασίλειο, αλλά είναι η επίτευξη της απόλυτης ευτυχίας και τη μετατροπή της ίδιας της Γης, σε Παράδεισο στο εδώ και τώρα (Sørensen, 2020; Gabriel, 2017b).
Άγχος
Η συνεχής ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης και της γνώσης, καταλήγει σε υπαρξιακό άγχος. Ίσως το ανθρώπινο είδος ανέπτυξε αυτήν την ανάγκη που δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθεί, ως ένα «βιολογικό παράδοξο» που παράγει άγχος, προκειμένου να περιορίσει την περίσσεια συνειδητότητας και κοινωνικής προσαρμοστικότητας, που συνήθως αναφέρουμε ως υγιεινό και φυσιολογικό τρόπο ζωής (Zapffe, 1933).
Αυτό το υπαρξιακό άγχος αποτυπώνεται, αυξανόμενο, παντού στο μοντέρνο Δυτικό κόσμο και κουλτούρα. Θα μπορούσε να είναι το κόστος της απώλειας των ψευδαισθήσεων και της εγκαθίδρυσης μιας ζωντανής σύνδεσης με την πραγματικότητα. Ίσως ζούμε στο κατόπι της ευτυχίας ακριβώς διότι δεν μπορούμε να την έχουμε και μάλιστα πλέον το συνειδητοποιούμε.
Ευτυχία
Ο φαύλος κύκλος στον οποίο βρισκόμαστε – η ατελείωτη επιδίωξη της ευτυχίας και η αδυναμία της επίτευξής της – μας τραυματίζει ακόμη περισσότερο. Ίσως η διέξοδος είναι να αποδεχτούμε το αυξημένο επίπεδο συνείδησής μας. Στα βάθη της μελαγχολίας μας, βρίσκουμε ότι οι επιφανειακές καταστάσεις ευτυχίας είναι σε μεγάλο βαθμό ένας τρόπος να μην ζεις. Η τρέχουσα θεώρηση της ψυχικής υγείας, η θετική ψυχολογία και οι κυρίαρχοι τρόποι ψυχοθεραπείας απαιτούν να παραμείνουμε σιωπηλοί και να υποκύψουμε στις ψευδαισθήσεις μας μέχρι να πεθάνουμε.
Κατάθλιψη
Χρειαζόμαστε μελέτες ή αποδείξεις για την κατάθλιψη που γεννούν τα δύσκολα κοινωνικά διλήμματα; Διλήμματα που υπερβαίνουν τις δυαδικές σχέσεις και αφορούν δυναμικά κοινωνικών ομάδων στις οποίες τα άτομα διασυνδέονται άμεσα και έμμεσα μεταξύ τους και μέσω άλλων ομάδων.