Aποτελεί σημάδι αξιοπιστίας να αποκαλούμε την προσωπική δυσκολία «ιατρικό πρόβλημα». Στόχος είναι να διακρίνουμε το «πρόβλημα» από αυτά της ηθικής ή του χαρακτήρα. Σημαίνει ότι το «πρόβλημα» μάλλον είναι σοβαρό, μη αποδεκτό και σε μεγάλο βαθμό ξεφεύγει από τον έλεγχο του πάσχοντος. Δυστυχώς, δεν είναι ξεκάθαρο τί ακριβώς χαρακτηρίζεται ως «ιατρικό». Με αποτέλεσμα αυτή η ετικέτα πολλές φορές να χρησιμεύει περισσότερο με ρητορική σημασία. Παρά ως έχουσα επιστημονική βαρύτητα, στην ατομική και κοινωνική ευθύνη.
Αλκοολισμός
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον αλκοολισμό, ως το μείζον και το λιγότερο αμφιλεγόμενο μάλλον παράδειγμα. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο αλκοολισμός χαρακτηριζόταν ποικιλοτρόπως ως ασθένεια ή ως θέμα βούλησης και χαρακτήρα. Η οπτική της νόσου κέρδισε έδαφος κατά τη δεκαετία του 1930 και του 1940 με την «αδυναμία» των 12 βημάτων των Ανωνύμων Αλκοολικών, καθώς και με τις περιγραφές των εξελικτικών σταδίων και υποτύπων. Ο αμερικανικός ιατρικός σύλλογος κήρυξε τον αλκοολισμό ασθένεια το 1956 και έχει υιοθετήσει το πρότυπο της ασθένειας από τότε, εν μέρει και ως μια στρατηγική για την εξασφάλιση θεραπευτικής ασφαλιστικής αποζημίωσης.
Εθισμός
Το μοντέλο επεκτάθηκε και περιελάμβανε κι άλλες ουσίες που υπόκεινται σε κατάχρηση. Τη δεκαετία του 1950 ιδρύθηκαν οι Ανώνυμοι Ναρκομανείς. Αποτέλεσμα της ευρείας χρήσης ναρκωτικών για ψυχαγωγικούς σκοπούς στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αρχές του ’70. Το 1973 στην Καλιφόρνια αναγνωρίστηκε η ειδικότητα της ιατρικής της εξάρτησης. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία της Ιατρικής της Εξάρτησης: «Ο εθισμός είναι μια πρωτογενής, χρόνια ασθένεια του εγκεφάλου που σχετίζεται τα νευρωνικά κυκλώματα της ανταμοιβής, των κινήτρων, της μνήμης και της ανταμοιβής».
Θεραπεία
Οι υποστηρικτές του παραπάνω μοντέλου έχουν να παρουσιάσουν πολλές τεκμηριωμένες αλλαγές στην εγκεφαλική δομή. Επίσης μια πιθανή νευροπαθολογία. Αλλά και την ύπαρξη γενετικών παραγόντων κινδύνου, γνωστικών και συναισθηματικών μεταβολών, μειωμένη εκτελεστική λειτουργία, αναπηρία και πρόωρο θάνατο. Το μοντέλο φαίνεται να απενοχοποιεί και να «αποστιγματοποιεί» τους εθισμένους. Δεν είναι πλέον «κακοί» ή «αδύναμοι» άνθρωποι. Πάσχουν και είναι αποδεκτό να αναζητούν θεραπεία.
Μοντέλο Νόσου
Παρ ‘όλα αυτά, το μοντέλο της νόσου για τον εθισμό παραμένει αμφιλεγόμενο. Μεγάλα ποσοστά αυτών που αναρρώνουν από την εξάρτηση από το αλκοόλ το κάνουν χωρίς να αναζητούν ιατρική βοήθεια. ‘Άλλωστε οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί, είναι μια μία αδελφότητα ανδρών και γυναικών που μοιράζονται την πείρα, τη δύναμη και την ελπίδα για για να μπορέσουν να αναρρώσουν από τον αλκοολισμό. Όχι ιατρική θεραπεία. Κατά μια έννοια την ίδια πορεία ακολούθησαν κι άλλες εξαρτήσεις όπως ο τζόγος, η πορνογραφία, το σεξ, το διαδίκτυο, τα βιντεοπαιχνίδια, το σωματικό βάρος. Οι εγκεφαλικές οδοί εμπλέκονται, με αποτέλεσμα κι αυτά τα προβλήματα να ονομάζονται επίσης ιατρικά.
Επιπτώσεις
Ιατρικό γίνεται το θέμα όχι εξαιτίας της αιτίας του, αλλά λόγω των επιπτώσεων αυτού που ονομάζουμε νόσο/σύνδρομο/διαταραχή στο σώμα και στην ψυχή, στο άτομο αλλά και στη κοινωνία. Η Ιατρική δε σηματοδοτεί τίποτα από μόνη της. Δεν υπάρχει από μόνη της ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πρέπει να αφορά ανθρώπους και κοινωνικά σύνολα. Η ανθρώπινη ζωή σώζεται λόγω της ευθύνης του ιατρού απέναντι στον άνθρωπο, όχι λόγω της εμμονής του να ασκεί ιατρική. Η αποστολή του ιατρού, υπαγορεύεται από ισχυρές ιστορικές, κοινωνικές, συλλογικές ανάγκες, που συνυπάρχουν με τις ατομικές του. Όπως και η κοινωνική ζωή συντηρείται και εξελίσσεται γιατί αφουγκράζεται τα άτομα και αυτά της δίνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Βρισκόμαστε σε κοινωνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που καλεί τον ιατρό, όπως και όλους μας να είμαστε παρόντες.
Συλλογικό Πεδίο
Το πρώτο που χρειάζεται “θεραπεία” δεν είναι το μικρόβιο ή ο ιός ή η «τρέλα» αλλά η ανθρώπινη και κοινωνική οπτική του, το στίγμα, το αποτύπωμα που αφήνει στο ατομικό και συλλογικό πεδίο. Το πρόβλημα έχει πολλές αιτίες. Από ότι φαίνεται μόνο μια πλευρά του προσεγγίζεται από την ιατρική. Και μάλλον αυτή η πλευρά καλείται να δώσει το απαραίτητο έναυσμα- ταρακούνημα προκειμένου να κινητοποιηθεί κόσμος σε επίπεδο υφηλίου. Μπορούμε να έχουμε στο πλευρό μας όλες τις φυσικές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής , αλλά μάλλον θα χαθούμε εάν δεν είμαστε σε θέση να νοηματοδοτήσουμε τον τρόπο αντίδρασης των ατόμων σε περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η λήψη αποφάσεων και η επικοινωνία βάσει στοιχείων από τον κόσμο της επιστήμης της συμπεριφοράς βελτιώνει την ικανότητά μας να προστατεύουμε γενικά τη δημόσια υγεία. Στην προκειμένη περίπτωση προσπαθεί η ιατρική και η επιστήμη γενικότερα να μας πείσει για την πανδημία.
Συνιστώσες
Οι ίδιες συνιστώσες που ανέβασαν την επιστήμη και την ιατρική στο βάθρο τους, η στατιστική, η αξιοπιστία των μελετών, τα επείγοντα ιατρικά περιστατικά που αφορούν πλέον εκατομμύρια ανθρώπους και οι θάνατοι προσκρούουν σε κάτι που δεν «επιστημονοποιείται» εύκολα, στον ανθρώπινο παράγοντα, στην ατομική και κυριότατα στην κοινωνική ευθύνη. Ίσως η επιστήμη έχει ακολουθήσει διαφορετική πορεία από αυτές τις αξίες ή τις θεωρεί δεδομένες σε τέτοιο βαθμό που σήμερα προσπαθεί να πείσει και δεν τα καταφέρνει.
“Μένουμε Σπίτι”
Μπερδεύουμε την ασθένεια με το σύμπτωμα. Κι αν προσπαθήσουμε να δώσουμε κοινωνική οπτική είναι δύσκολο να διαχωρίσουμε εάν η ασθένεια είναι ο ιός ή ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε ως πολίτες την έκκληση του «Μένουμε σπίτι». Όσο δελεαστικό κι αν είναι να προσπαθούμε να διατηρήσουμε τον ίδιο τρόπο ζωής κατά την πορεία αυτής της πανδημίας, η σκληρή αλήθεια είναι ότι όλοι πρέπει να κάνουμε θυσίες, για να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλο. Όσο λειτουργούμε ως άτομα, η ικανότητά μας να επιλύουμε περίπλοκα κοινωνικά προβλήματα θα είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένη. Με τον ιό που εξαπλώνεται σε όλη την υδρόγειο, έχουμε κυριολεκτικά μια κοινωνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που μας κάνει να θέλουμε να κλειστούμε με ασφάλεια στον εαυτό μας.
Ανάγκη
“Θα φορέσω μάσκα, γάντια, θα πλυθώ με αντισηπτικό, θα πάρω τα μαντηλάκια, θα δουλέψω από το σπίτι, θα ακυρώσω και το ταξίδι και όλα θα πάνε καλά…για μένα”. Εάν όμως συνδέσω αυτήν την ίδια στάση όχι με τη δική μου επιβίωση αλλά με την κοινωνική συνθήκη, ότι αυτό αφορά κυρίως τον Άλλο, που μάλλον το έχει περισσότερη ανάγκη από εμένα, τότε αποκτά άλλη διάσταση. Πιθανώς ανακαλούμε εγγραφή του κοινωνικού ασυνειδήτου, του Hopper. Οι μεμονωμένες-ατομικές λύσεις φαντάζουν στεγνές, μονωμένες και ασύμφορες.
Μετατόπιση
Αυτή η μετατόπιση από το ατομικό στο συλλογικό παρόλο που συμβαίνει κάθετα, μας «επιβάλλεται» από την κυβέρνηση, τους θεσμούς, τους οργανισμούς, τις αεροπορικές εταιρείες κ.τ.λ., μας μετατοπίζει από τις καθημερινές μας συνήθειες. Βρίσκουμε όμως και την ευκαιρία να αποφασίσουμε εμείς για εμάς, οριζόντια-συλλογικά να σταματήσουμε να ζούμε σαν να είναι όλα καλά, ενώ δεν είναι. Στην αμοιβαιότητα της ατομικής και της κοινωνικής ευθύνης. Μόλις η απάντηση στον ιό γίνει συλλογική και δημιουργήσουμε σαφείς κανόνες για τη μεγιστοποίηση της ευημερίας της κοινότητας, τότε θα εξαρτόμαστε λιγότερο από τις εξωτερικούς ρυθμιστικούς παράγοντες όπως π. Χ. η αστυνομία. Η ίδια η κοινότητα θα περιορίσει τις αποκλίσεις μέσα μας. Η βέλτιστη ρύθμιση είναι η συλλογική αυτορύθμιση (Reicher et al., 2004).
Κλήση Αφύπνισης
Η δυσκολία στη συγκεκριμένη προσέγγιση είναι η αντίθεσή της με τη σύγχρονη ψυχολογική «κοινή λογική», η οποία επιμένει ότι η συμπεριφορά διέπεται από το ενδιαφέρον για το ατομικό. Είναι επίσης αντίθετο με τις κοινωνικές αλλαγές που υπονομεύουν αμείλικτα τις κοινότητες και τις συλλογικότητες, επιδιώκουν να μετατρέψουν τις κοινωνικές ομάδες σε μεμονωμένους καταναλωτές και να δουν κάθε σχέση ως διαπροσωπική ανταλλαγή με βάση την αγορά. Με αυτή την έννοια, ίσως ο corona-virus είναι μια ισχυρή κλήση αφύπνισης.
