Όπως παρουσιάστηκε στο Open Nights vol.5 κατά την καραντίνα του 11.2020 από το Φίλο, Συνάδελφο, Ποιητή και Καθηγητή Ηλία Κουρκούτα
Χρόνος. Όλοι οι ορισμοί του εαυτού και της αίσθησης της ταυτότητας εαυτού, αναπόφευκτα περιλαμβάνουν αναφορά στο χρόνο. Ο Έρωτας, η αιωνιότητα, η γραμμικότητα, η στιγμή, η λήθη, ο ρυθμός, η ιστορία, η εξέλιξη, ο Θάνατος… συνθέτουν την επαναλαμβανόμενη κυκλικότητα της αδιαφοροποίητης εμπειρίας του Χρόνου, στην προσπάθειά μας να τον περιορίσουμε και να τον επανεντάξουμε στις κατασκευές της μνήμης και της επιθυμίας, στο παρελθόν, στο μέλλον και στο παρόν.
Χρόνος
Ο χρόνος δεν είναι έννοια απλή. Ο χρόνος βιώνεται και αργότερα γίνεται αντιληπτός, είτε ως διάρκεια είτε ως προοπτική. Η διαίσθηση του χρόνου ως προοπτική -ο χρόνος δηλαδή ως παρελθόν ή ως μέλλον- βασίζεται στην αποστασιοποίηση του Εαυτού από τον Άλλο και τις αναπαραστάσεις του, βασίζεται στην επίγνωση των ορίων του Εαυτού και του Άλλου. Υποννοείται έτσι ΚΑΙ η έννοια του χώρου. Όμως η εμπειρία του χρόνου ως διάρκεια είναι διαφορετικό θέμα. Αποκτά την έννοια του να Είμαι και να Μην Είμαι, αποκτά την αίσθηση της συνέχειας, την αίσθηση της κίνησης, ότι ο χρόνος κινείται, αργά ή γρήγορα, με ή χωρίς τον Εαυτό και τον Άλλο. Αυτό που καθορίζει την εμπειρία του χρόνου ως διάρκεια είναι η πίεση που έχει και χαρακτήρα ενστίκτου, καθώς και η ζωντάνια των επιθυμιών μας, ακόμα και σε ασυνείδητο επίπεδο.
Προοπτική
Πιστεύω ότι η πρωταρχική-πρωτόγονη αίσθηση της έννοιας του χρόνου, είτε ως διάρκεια είτε ως προοπτική, αναδύεται από τη συνειδητοποίηση μιας εσωτερικής μεταμόρφωσης και αλλαγής. Όπως αυτή βιώνεται και ορίζεται από την ικανότητα αντίληψης της αυξανόμενης αγωνιώδους εσωτερικής έντασης και την άφιξη του Άλλου ως αντικείμενο που θα εκπληρώσει της επιθυμία και θα καταστείλει την ένταση. Δηλαδή είναι εκείνο το χρονικό διάστημα που το βρέφος θα νιώσει να «διαλύεται» σωματικά και ψυχικά από την πείνα μέχρι που η μάνα ή ο φροντιστής του να εκπληρώσει την επιθυμία του να πάψει να νιώθει αυτήν την ένταση από το ανικανοιποίητο των σωματικών και ψυχικών συνιστωσών της ύπαρξής του…
Πριν
Η αίσθηση του μέλλοντος, αυτού που έπεται, ως συνάρτηση της εμπειρίας του άγχους, υπό την πίεση της ικανοποίησης της επιθυμίας, αναπτύσσεται πριν από την αίσθηση και την αντίληψη του «πριν», αυτού που προϋπάρχει. Και που αναπτύσσεται ως συνάρτηση της υποκειμενικής μνήμης και της αίσθησης της ενοχής ή της φροντίδαςΗ αίσθηση του χρόνου, λοιπόν, φαίνεται να παρέχει έναν σημαντικό σύνδεσμο μεταξύ των βαθύτερων στρωμάτων της ψυχικής λειτουργίας και των πρώτων σταδίων της ανάπτυξή μας.
Πρώτη Επιθυμία
Αν υπάρχει μια πρώτη επιθυμία, μια πρώτη ανάγκη, αυτή αναδύεται στην ανυπαρξία του χρόνου, ως έννοια του συνειδητού. Ο χρόνος είναι σαν να θα πρέπει να επινοηθεί εκ των υστέρων, σαν ένα κατασκεύασμα εμπεριέξης του βιώματος, για να το τοποθετήσει στο συνεχές της συνειδητότητας της ύπαρξης. Πολλές φορές κόντρα στις ασύνειδες, επί τω πλείστον, επιταγές. Στο χίασμα του χρόνου-του πεπερασμένου και του άχρονου-του αιώνιου αναδύονται και καταστέλλονται οι πιο βαθιές ανάγκες, οι ζωτικές επιθυμίες, οι ενορμήσεις, ο Έρωτας, ο Θάνατος. Η καθημερινή ύπαρξη μέσα στο χρόνο έχει μάλλον μια γραμμική δομή που της δίνει, τουλάχιστον κατ ‘αρχήν, μια προβλεψιμότητα. Είναι σαν αυτά τα μαθηματικά παζλ που παρουσιάζουν μια ακολουθία αριθμών και ρωτούν ποιον αριθμό θα έρθει στη συνέχεια. Είτε μπορούμε να εντοπίσουμε, είτε όχι τη λογική της ακολουθίας, πιστεύουμε ότι ο κάθε αριθμός έχει κάποια σχέση με τους αριθμούς που προηγούνται και ακολουθούν. Η ύπαρξή μας στο χρόνο με αυτόν τον τρόπο μας επιτρέπει να έχουμε την πίστη ότι τουλάχιστον ορισμένες πτυχές της ζωής μας είναι προβλέψιμες και δυνητικά διαχειρίσιμες.
Διαχρονικότητα
Σε συνθήκες διαχρονικότητας, πόσο μάλλον αιωνιότητας, αυτό εξαφανίζεται. Δεν υπάρχει πριν ή μετά. Ένα γεγονός δεν μπορεί να είναι συνέπεια ενός άλλου ή να επηρεάσει άλλο. Αυτό που συμβαίνει είναι απρόβλεπτο και εκτός από κάθε είδους ελέγχου. Οι συνθήκες που μας φέρνουν στο σταυροδρόμι του χρόνου και της διαχρονικότητας είναι σύνηθες να απογεύγονται. Παράδειγμα το όνειρο. «Δεν ονειρεύομαι ή ονειρεύομαι και ξεχνάω». Απαιτείται από το υποκείμενο, από το άτομο, από την ομάδα μια φαντασιωσική προοπτική-οπτική, η οποία θα συλλαμβάνει την εσωτερική πραγματικότητα σε συνδυασμό με την εξωτερική πραγματικότητα, προκειμένου να «κρατηθεί» ο κόσμος, η πραγματικότητα, η αλήθεια, ταυτόχρονα ως αντίληψη και ως φαντασίωση.
Winnicott
Ή κατά το Winnicott ταυτόχρονα ως δημιουργία και ως ανακάλυψη. Είναι η συνθήκη που δεν επέτρεψε στον Ορφέα να κρατήσει την Ευριδίκη πίσω του, χωρίς να γυρίσει το βλέμμα του πάνω της. Είναι η συνθήκη που δεν επέτρεψε στον Ορφέα να κρατήσει την Ευριδίκη πίσω του, χωρίς να γυρίσει το βλέμμα του πάνω της. Και να την χάσει για πάντα. Βρέθηκε στο σταυροδρόμι του Τώρα και του Πάντα, του χρόνου και της αιωνιότητας, της ύπαρξης και της ανυπαρξίας, του Συνειδητού και του Ασυνειδήτου. Η αντιληπτική αλήθεια δεν μπόρεσε να συνηχήσει με τη φαντασιωσική. Έπρεπε να επιβεβαιωθεί στο τώρα, όχι εσωτερικευμένη. Ο Έρωτας κι ο Θάνατος δεν μπόρεσαν να συνυπάρξουν στον Ορφέα, ως χρονικό συνεχές κατά την άνοδο από τον Άδη.
Ορφέας
Ο Ορφέας δεν μπορεί να ονειρευτεί την Ευρυδίκη, πρέπει να γυρίσει το βλέμμα του πίσω. Εάν δημιουργηθεί εσωτερικά όραμα της φαντασίας μας, θα υπάρχει κι εκεί έξω. Είναι αδύνατη η προσέγγιση της επιθυμίας, η δημιουργία του ονείρου όσο δεν επιτρέπουμε τη συνάντηση του Έρωτα και του Θανάτου στο σταυροδρόμι της στιγμής και του αιώνιου, του χρόνου και της αχρονικότητας, του συνειδητού και του ασυνειδήτου.
