Χάσμα. H ευτυχία απαιτεί να ζούμε στο «τώρα», να ζούμε τη στιγμή. Εάν επιθυμούμε να δώσουμε νόημα -στα όνειρα, στα μυστικά, στον ίδιο το βίο μας- μάλλον χρειάζεται να επανα-μετοικήσουμε στο πιθανώς σκοτεινό παρελθόν μας. Και να ζούμε στην αναμονή του αβέβαιου μέλλοντος. Το βάθος της απόγνωσης και η απώλεια της ελπίδας οδηγούν στην ενσυναίσθηση, την κατανόηση και τη δημιουργικότητα. Χωρίς πόνο η ζωή μας θα είχε λιγότερο νόημα. Η εγκατάλειψη της ουτοπίας και η επίγνωση της έλλειψης, της δυσκολίας, της σύγκρουσης, όπως και η προθυμία να κοπιάσουμε, να υποφέρουμε και να βιώσουμε άγχη κι απελπισία δίνει νόημα. Στα παράδοξα, στις συγκρούσεις, στα διλήμματα, στις αντιφάσεις, στις εναλλακτικές λύσεις, στη διαλεκτική και στον αυτοσχεδιασμό ενυπάρχει το ίδιο το υλικό της ανθρώπινης συνθήκης. Κι ίσως τελικά είναι το μόνο υλικό με το οποίο ευδοκιμούμε.
Χάσμα
Το χάσμα μεταξύ αυτού που σκοπεύουμε να πούμε και αυτού που ο άλλος ακούει, συνήθως είναι τεράστιο. Δεν υπάρχει απόλυτη επικοινωνία ή απόλυτη κατανόηση. Τα λόγια μας δε φέρουν βεβαιότητα ή ακρίβεια. Η διαφοροποίηση μεταξύ αυτού που εννοούμε κι αυτού που εκφέρουμε αφενός και μεταξύ αυτού που λέμε κι αυτού που προσλαμβάνει ο άλλος αφετέρου, καθιστά την επικοινωνία εφικτή. Η απόλυτη ακριβεία στην έκφραση της υποκειμενικής μας αντίληψης για τον κόσμο μας τοποθετεί σε ένα σολιψιστικό σύμπαν απ’ όπου μάλλον δεν είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε ο ένας τον άλλον. Το χάσμα μεταξύ μας γεφυρώνεται από την ψευδή υπόθεση της κατανόησης και από τον ευσεβή πόθο κι αντίληψη ότι ο άλλος μας μοιάζει.
Διάλογος
Ο διάλογος -ως τρόπος επικοινωνίας- μοιάζει με την εκπαίδευση. Αναδεικνύει αυτό που ήδη υπάρχει στη συνθήκη, στο άτομο και μεταξύ των ατόμων. Δεν ξεκινάει από μία tabula rasa, από μια νέα αρχή. Όταν στο διάλογο δεν λαμβάνεται υπόψη αυτό το υπόβαθρο και αγνοούνται -συνειδητά ή ασύνειδα- καθιερωμένοι κώδικες ή προσδοκίες, και κανόνες ή σιωπηλές συμφωνίες οποιουδήποτε είδους, τότε τα λόγια δεν θα γίνουν πιστευτά, ούτε θα ληφθούν σοβαρά υπόψη. Οι λέξεις μπορούν να κρύψουν παρεξηγήσεις, μπορούν επίσης να τις δημιουργήσουν, μπορούν να παραπλανήσουν αλλά και να οδηγήσουν στην αλήθεια. Η σιωπή μπορεί να είναι ισχυρή παρέμβαση. Μπορεί να οδηγήσει στη σκέψη και την κατανόηση, ή μπορεί να οδηγήσει στην αμφιβολία και την απομόνωση.
Παύσεις
Το σημαντικότερο ίσως σημείο στην απόδοση ενός μουσικού κομματιού είναι οι παύσεις ανάμεσα στις νότες. Αυτές οι σιωπές χρειάζεται να μην είναι ούτε λίγες, ούτε πολλές. Σημαντικό μέρος μιας ομιλίας ή κι ενός διαλόγου είναι οι παύσεις που αφήνουμε ανάμεσα στις προτάσεις. Πότε σταματάμε; πότε αρχίζουμε; Οι παύσεις αφήνουν χώρο για τον Άλλο ή για τις πάυσεις του Άλλου. Στον χώρο που αφήνουμε ελεύθερο ο άλλος μπορεί να μιλήσει ή μπορεί να σιωπήσει ή μπορεί να απομακρυνθεί ή ακόμα και να μας απορρίψει. Στα λάθη και στα κενά του μονολόγου εισβάλλουμε ή τρυπώνουν οι διαφωνίες. Μια διάλεξη δεν αφήνει χώρο για τις σκέψεις των άλλων. Εκτός αν είναι τόσο βαρετή που μας αφήνει αδιάφορους να δημιουργήσουμε τη σιωπή που θα τιθασεύσει τη διαμαρτυρία μας. Μια ομιλία μπορεί να αποτελεί εμπόδιο στο διάλογο. Ένα γραπτό κείμενο μπορεί να μην αφήνει περιθώρια στη φαντασία.
Λόγος
Κατά μια έννοια ο Λόγος είναι ο ίδιος ο πολιτισμός (Τ.Mann, 1924). Μια λέξη -ακόμη και η πιο αντιφατική λέξη- διατηρεί την επαφή και η σιωπή είναι αυτή που απομονώνει. Είναι αναγκαίες οι λέξεις για να παραμείνουμε σε επαφή με τους ανθρώπους, ακόμη και αν η δυσκολία της έκφρασής μας ή η πιθανότητα να παρεξήγηθούν αυτά που ακούμε κι αυτά που λέμε μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη συνομιλία και τη σχέση.
Ατελή
Τα σώματά μας είναι ατελή και είναι φορείς δυσφορίας, έχουν ευαίσθητα σημεία και πόνους τους οποίους καλούμαστε να φροντίζουμε και να ζούμε μαζί τους για πολλά χρόνια. Το εγώ μας -ο εαυτός μας- σπανίως διαθέτει επαρκή αυτοπεποίθηση και συχνά μελανιάζει, δακρύζει, φοβάται, στερείται ταυτότητας ή δύναμης. Η ψυχή είναι συχνά μπερδεμένη, αποσπάται κι είναι επιφυλακτική. Η διάθεσή μας βρίσκεται σε διαρκή διαμόρφωση. Τα συναισθήματά μας είναι σαν τον καιρό. Βρίσκονται σε συνεχή διαμόρφωση, είναι πάντα παρόντα, αλλά τα παρατηρούμε και τα νιώθουμε όταν γίνονται πιο έντονα και ακραία. Ο Λόγος, ο μονόλογος, ο διάλογος, η επικοινωνία, η διαντίδραση διαμορφώνουν τη διάθεση, τα συναισθήματα, τον Εαυτό, τα σώματά μας. Μας επαναπροσδιορίζουν και μας επανατοποθετούν στον Κόσμο.
Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος «Χάσμα» in psychiatrylarisa, 22.04.2023, https://psychiatrylarisa.gr/χάσμα/
