Πλοίο των τρελών-Αναγέννηση
Πλοίο των τρελών. Στην ακμή της Αναγέννησης, η δυτική κοινωνία άρχισε να μετατοπίζεται. Οι ηγέτες της εποχής «ατένισαν» την τελευταία μισή χιλιετία, τους Σκοτεινούς Αιώνες του Μεσαίωνα και έντρομοι διαπίστωσαν:
- Σταυροφορίες αιώνων προκειμένου να απαλλαγεί ο κόσμος από, μη χριστιανούς, απίστους
- 19.000 αποικίες λεπρών στην καρδιά της Ευρώπης
- Το “Μαύρο Θάνατο”, γνωστό και ως Βουβωνική Πανώλη, να απαλείφει περίπου 25 εκατομμύρια ανθρώπους
- Μια φρενίτιδα εθνοτικής και θρησκευτικής σφαγής και ένα παλιρροϊκό κύμα εξαθλίωσης και κακοποίησης.
Κατά συνέπεια, ορισμένοι από αυτούς τους ηγέτες της Αναγέννησης και ιδιαίτερα οι διάδοχοί τους στον Διαφωτισμό, εισήλθαν σε μια δική τους φρενίτιδα. Η νέα τους προσπάθεια αφορούσε μια «αναγέννηση» ενός ελληνορωμαϊκού ιδεώδους. Έναν νέο ορθολογισμό, έναν νέο Λόγο, για να απαλλαγεί ο κόσμος από τις ασθένειες και τη διαφθορά του. Να «καθαρίσει», από τη «βρωμιά» της τελευταίας μισής χιλιετίας. Να στηριχθεί ο σκοπός και η προοπτική στη λογική και στην αιτία, στην εργατικότητα και την επιστημονική τεκμηρίωση. Αλλά μαζί με αυτές τις μεταρρυθμίσεις ήρθαν μερικές απειλητικές συνέπειες.
Φύση
Αναγεννησιακοί ηγέτες -ιδιαίτερα οι θιασώτες της εκβιομηχάνισης- έστρεψαν την πλάτη τους στη φύση. Απορρίπτοντας τη φύση, απέρριψαν τους δεσμούς με το μυστήριο, το άγνωστο, το μη ενσωματωμένο. Αυτό που δεν περιέχεται και τελικά το αυθόρμητο, το πνευματικό και το άυλο. Η συνέπεια αυτής της αντίδρασης, που τώρα αποκαλείται “Ρασιοναλισμός – Ορθολογισμός”, ήταν μια σχεδόν ολοκληρωτική προσπάθεια για την «εξυγίανση», τον ευπρεπισμό, την ωραιοποίηση, τόσο του νου όσο και του σώματος. Ένα κυρίαρχο και ίσως ακούσιο αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης ήταν να δώσει προτεραιότητα σε αυτό που αποκαλούμε Υγεία, Ευκολία και Κέρδος. Κυρίως για εκείνους που είχαν την τύχη να έχουν πρόσβαση σε τέτοιες ευκαιρίες. Δηλαδή λευκούς άνδρες της μεσαίας και ανώτερης κοινωνικής τάξης. Η προοπτική ήταν ξεκάθαρη. Να οδηγηθούμε προς έναν κόσμο στον οποίο η καθημερινή ζωή θα ήταν επαρκώς αποδοτική, μεθοδική, οργανωμένη και τεχνολογικά εξελιγμένη. Άραγε τί απέγινε αυτή η προοπτική;
Frankenstein
Ίσως αντικατοπτρίζεται ικανοποιητικά σ’αυτό που έγραψε η Mary Shelley, το 1818. Σε αυτήν την ιστορία φαντασίας που ένας πονεμένος επιστήμονας επιδιώκει να δημιουργήσει ένα αθάνατο ον. Συρράπτοντας νεκρούς ιστούς ανθρώπινης σάρκας που παίρνουν πνοή ζωής από ηλεκτρικές εκκενώσεις. Μάλλον κατασκευάζει, αφελώς, ένα αυτοκαταστροφικό “τέρας” επικίνδυνο για αυτούς με τους οποίους έρχεται σε επαφή.
Πόλωση
Ενώ η Αναγέννηση, κατά προσέγγιση από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα, εκτίναξε στα ύψη τη ζωή πολλών -ιδίως στις σφαίρες της τέχνης και της επιστήμης, στο γενικότερο βιοτικό επίπεδο και στην αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για τον άνθρωπο (με σαφή διάκριση από τα θεία) – τα σήματα κινδύνου ήταν ήδη εμφανή. Αυτός ο κίνδυνος αντανακλούσε τον πανικό και την περιφρόνηση που προωθούσε την κληρονομιά της Αναγέννησης στην επόμενη εποχή. Της εκβιομηχάνισης και της «Εποχής του Διαφωτισμού». Αυτό που ξεκίνησε ως μια μετάβαση προς την αναζωογόνηση, μετατοπίστηκε απότομα προς την πόλωση. Μια αυξανόμενη αντιπάθεια του παρελθόντος μας και μια απότομη αποκοπή από τις μπερδεμένες αλλά αναζωογονητικές αγωνίες μας.
Το Πλοίο των Τρελών
Οι ανησυχίες προκλήθηκαν πρώτα απ’ όλα από την άγρια φύση. Της θάλασσας, του ουρανού, του δάσους. Η θάλασσα, για παράδειγμα, έγινε ένα αυξανόμενο σύμβολο του χάους που έπρεπε να εξημερωθεί και να διαχειριστεί. Ομοίως, οι τρελοί ή όσοι θεωρούνταν «άχρηστοι» από την άποψη της βιομηχανοποιημένης εργασίας δεν εξομοιώθηκαν μόνο με τη θάλασσα, αλλά οδηγήθηκαν σ’ αυτήν. Το λεγόμενο “Πλοίο των Τρελών” έγινε ένα κυριολεκτικό και αλληγορικό σύμβολο. Στο οποίο ο τρελός δεν αρκούσε μόνο να απομονωθεί από την αστική ζωή. Δυνητικά έπρεπε να “αποκατασταθεί”, να «εξυγιανθεί» από το θαλασσινό νερό. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, απείχε πολύ από την υποτιθέμενη φιλοδοξία, καθώς λεγεώνες αθώων και μέχρι πρότινος σχετικά κοινωνικά αποδεκτών πολιτών εκδιώχθηκαν και εξορίστηκαν στους υδάτινους τάφους τους.
Ατροφία
Το αυθόρμητο, το πνευματικό και το άυλο, ως αναπόσπαστο, δομικό στοιχείο του ανθρώπινου, είναι σε θέση να συνδεθεί με τη φύση. Κι ο κίνδυνος, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν είναι η εξάλειψη του κάτι επειγόντως ανθρώπινου, αλλά η ατροφία βαθιά προσωπικών μορφών έκφρασης, καθώς αντικαθίστανται γρήγορα από μια εξωτερική μηχανή, της τρίτης ή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Όταν τα μέρη του σώματος ατροφούν, σαπίζουν. Σε προχωρημένη σήψη ρικνώνονται και εξαφανίζονται, σβήνονται από τις συλλογικές μνήμες μας και ουσιαστικά δεν είναι διαθέσιμα στον οργανισμό.
Μετάβαση
Η ειλικρινής πραγματικότητα είναι ότι ο εθισμός στις μηχανές εκρήγνυται – και δεν είναι πολύ νωρίς για να αναρωτηθούμε αν μειώνεται η ικανότητα ανθρώπινης αφής, φαντασίας, περιέργειας και βάθους των σχέσεων. Οι νεότεροι πιθανώς δεν θα αναγνωρίζουν, δε θα νοιώθουν την έλλειψη. Η μετάβαση από την απαιτούμενη επαφή και εκπαίδευση στις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τη λαϊκή σοφία στη σχεδόν πλήρως τεχνολογικά πιστοποιημένη γνώση δε θα γίνεται καν αντιληπτή. Η μετάβαση από την πρόσωπο με πρόσωπο εγκατάσταση και καλλιέργεια σχέσεων και δημιουργικού παιχνιδιού σε εικονικές και προκαθορισμένες επαφές θα γίνει συνηθισμένη και κανόνας. Εν ολίγοις, οι άνθρωποι δεν θα έχουμε ιδέα ούτε θα μπορούμε να φανταστούμε και να επιθυμήσουμε αυτό που δεν έχουμε βιώσει και που δεν έχουμε δει.
Ποίηση
Η επιστήμη του Νου σαφώς και δε μπορεί να στηριχθεί στην Ποίηση, στις μεταφορές και στα Σύμβολα. Αν πρόκειται όμως να είναι μια αυθεντική επιστήμη, πρέπει να περιλαμβάνει πάσης φύσεως ποιήματα, σύμβολα και μεταφορές και πρέπει να χρησιμοποιεί Γλώσσα πιστή στο ανθρώπινο ταξίδι όπως αυτό βιώνεται διαχρονικά μέχρι το παρόν της ύπαρξής μας. Όχι όπως θα θέλαμε να το βιώσουμε για να καταπραΰνουμε τα οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα ή τις μόδες της σύγχρονης τάσης.
