Πόλεμος.. συνέχεια. Το υπόστρώμα του νου είναι ποιητικό, μυθικό. Εκφράζεται μέσω οικουμενικών φαντασιώσεων, μέσω κοινωνικού ή/και συλλογικού ασυνειδήτου. Θεματικά ενδιαφέροντά του ο Νόμος κι ο Λόγος –ως επαναλαμβανόμενα, πανταχού παρόντα, συναισθηματικά, αναπόφευκτα μοτίβα και δυνάμεις που εισδύουν στο αδιαίρετο του ατομικού και κοινωνικού της ανθρώπινης ύπαρξης. Για να κατανοήσουμε τις υποκείμενες πιέσεις που κινούν το ανθρώπινο σχετίζεσθαι, μάλλον είναι απαραίτητο να εκτελέσουμε ένα είδος αρχαιολογίκής εκσκαφής του νου. Χρειάζεται να αποκαλύψουμε και να εκθέσουμε τα μυθικά, διαγενεακά, πολιτισμικά στοιχεία. Τέτοιο διαχρονικό στοιχείο είναι ο Πόλεμος. Η ορθολογική θεώρηση μπορεί να φτάσει την κατανόησή του μέχρι ενός σημείου. Από εκείνο το σημείο και μετά θα χρειαστούμε το άλμα στο μύθο, το άλμα στη φαντασία.
Πόλεμος
Ο πόλεμος είναι καθημερινή, «φυσιολογική» πραγματικότητα. Εμπορικός πόλεμος, πόλεμος των φύλων, διαδικτυακός πόλεμος, πόλεμος πληροφοριών. Αλλά και πόλεμος κατά του καρκίνου, κατά του εγκλήματος, κατά των ναρκωτικών, της φτώχειας και άλλων δεινών της κοινωνίας που βέβαια δεν έχει καμία σχέση με τον «πραγματικό» πόλεμο. Αυτού του είδους οι «πολιτισμένοι» πόλεμοι, οι ενταγμένοι στο κοινωνικό γίγνεσθαι, κινητοποιούν πόρους στο όνομα της ηρωικής νίκης κατά ενός ύπουλου εχθρού. Αυτοί οι πόλεμοι είναι ευγενείς, πρεσβεύουν το καλό ενάντια του κακού σε νίκες που δεν έχουν θύματα ή που δεν μας ενδιαφέρουν τα θύματά τους. Αυτή η οπτική θέασης του πολέμου τον έχει καταστήσει «φυσιολογική» διαδικασία, ίσως μεσω μιας ιδιότυπης πλύσης εγκεφάλου, ώστε να ξεχνάμε τις απεχθείς εικόνες του. Οπότε έχει επιτελεστεί η εξοικείωση με τις βίαιες μάχες του πραγματικού πολέμου, που φέρνει το θάνατο σε απόσταση αναπνοής.
Βασικές θέσεις
Οι ισχυρισμοί σχετικά με την προέλευση του πολέμου μπορούν να εντοπιστούν σε δύο αλληλοσυμπληρούμενες βασικές θέσεις. Την θέση που αφορά στην έκθεση της ανθρώπινης ψυχής στο τραύμα της γέννησης και στην πρώιμη απώλεια των αντικειμένων αγάπης. Και στην τοποθέτηση αυτής της ψυχής στο ιστορικό-κοινωνικό συνεχές που θεωρεί τον πόλεμο προϊόν της εσωτερικής δομής των ομάδων, των αξιακών συστημάτων τους, των απαιτήσεων και των πιέσεων του κοινωνικού ασυνειδήτου.
Ενόρμηση Αναγκαιότητα
Και στις δύο περιπτώσεις, είτε πρόκειται για ανθρώπινη ενόρμηση είτε για κοινωνική αναγκαιότητα, ο πόλεμος απαιτεί έναν φαντασιωσικό εχθρό. Η ιδέα της ετερότητας ή της αλλοτρίωσης που κυριαρχεί σήμερα στη σκέψη περί φύλου και φυλής ή ας πούμε περί οικολογίας είναι μάλλον πολύ αφηρημένες έννοιες για να οδηγήσουν σε παγκόσμιες συρράξεις. Ο πόλεμος απαιτεί συγκεκριμένο εχθρό· κι αν δεν υπάρχει θα πρέπει να τον δημιουργήσουμε. Η εικόνα του εχθρού τρέφει τα πάθη του φόβου, του μίσους, της οργής, της εκδίκησης, της καταστροφής και της λαγνείας, παρέχοντας την υπερτροφοδοτούμενη δύναμη που οδηγεί στο πεδίο της μάχης.
Κράτος
Ο πόλεμος αφορά το κράτος, την κοινωνία, την πόλη· αυτά πολεμούν. Κατά μια ανάγνωση η μοναδική πηγή πολέμου είναι η πολιτική. Η πολιτική αποτελεί τη μήτρα του πολέμου. Η εξώθησή του από τη μήτρα και η συγκέντρωση επιθετικών ορέξεων απαιτεί έναν εχθρό. Ο εχθρός είναι η μαία του πολέμου.
René Girard
«Το συναισθηματικό θεμέλιο μιας κοινωνίας σε συνοχή προέρχεται από την «ομοφωνία της βίας», τη συλλογική θυσία ενός θύματος, ενός αποπομπαίου τράγου ή εχθρού κατά του οποίου ενεργοποιούμαστε όλοι μαζί -χωρίς εξαίρεση, χωρίς διαφωνία- για να το εξαλείψουμε. Έτσι, οι εγγενείς συγκρούσεις μέσα σε μια κοινότητα, που μπορεί να οδηγήσει σε εσωτερική βία, εξωτερικεύονται και στοχεύουν τον εχθρό. Μόλις βρεθεί ή εφευρεθεί ο εχθρός, μόλις αυτός ονομαστεί κι επικριθεί, η «ομοφωνία της βίας», χωρίς αντιφωνία, με πατριωτισμό και με χτυπήματα προληπτικού πολέμου, αποτελεί μονόδρομο» (R. Girard, 1972).
Ίσως!
Ίσως να μην υπάρχει καν εχθρός! Μιλάμε για την ιδέα ενός εχθρού, ενός φανταστικού εχθρού. Δεν είναι ο εχθρός που είναι απαραίτητος για τον πόλεμο και που μας εξαναγκάζει σε πολέμους, αλλά η φαντασίωσή του. Η φαντασίωση ως κινητήρια δύναμη. Ειδικά όταν την έχουμε προετοιμάσει κατάλληλα με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την εκπαιδευτική διαδιακσία, τη θρησκεία και τροφοδοτείται από τις ανάγκες του κράτους για εχθρούς. Η φαντασίωση του εχθρού διογκώνεται και θολώνει τον ορίζοντα, δεν μπορούμε να δούμε πέρα από την εχθρότητα. Μόλις φανταστούμε τον εχθρό βρισκόμαστε ήδη σε κατάσταση πολέμου. Μόλις τον ονομάσουμε, ο πόλεμος έχει ήδη κηρυχθεί και η πραγματικότητά του γίνεται ασήμαντη, περιμένοντας νομικίστικη νομιμοποίηση.
