Η ευθύνη δεν είναι θέμα επιλογής ή προτίμησης. Προκύπτει από την απαίτηση που μας τίθεται – ως «υποκείμενα». Την απαίτηση που παίρνει τη μορφή καθήκοντος, ηθικής υποχρέωσης. Ή ενός καλέσματος στο οποίο δεν μπορούμε να μην ανταποκριθούμε. Πρέπει να ανταποκριθούμε, να απαντήσουμε, έχουμε καθήκον κι υποχρέωση, που συνεπάγεται ότι δεν μπορούμε να μην απαντήσουμε. Ίσως αποτελεί παράδοξο η ευθύνη να μην αφορά στο υποκείμενο αλλά κατά μια έννοια να γινόμαστε «όμηροι» του Άλλου.
Συνέπειες
Σε αντίθεση με την ευθύνη για τις δικές μας πράξεις και τις συνέπειές τους στον εαυτό μας, αναγνωρίζουμε και την ευθύνη μας προς τον Άλλο. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, είναι σαφές ότι δεν μπορεί κανείς πλέον να υποστηρίξει ότι η υπευθυνότητα του υποκειμένου συνιστά την κύρια έννοια της ευθύνης, διότι αφορά απλώς στις δικές του πράξεις και τη σχέση του με αυτές. Η ευθύνη δεν αφορά πλέον σ’ αυτά που έκανα εγώ, αλλά έναν Άλλον για τον οποίο νοιάζομαι και με αφορά. Έναν άλλον απέναντι στον οποίο έχω υποχρέωση.
Υπευθυνότητα
Η υπευθυνότητα σε κοινωνικό επίπεδο είναι θέμα υπολογιστικής σκέψης κι αποτίμησης του ευνοϊκού, του χρήσιμου, του συμφέροντος, του αποδεκτού. Η κοινωνική ευθύνη φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από τη διεκδίκηση της ανθρώπινης βούλησης προς την κατεύθυνση της συμμόρφωσης ή της περιφρόνησης της βούλησης της κοινωνίας, η οποία άλλωστε δεν αποτελείται παρά από άλλους ανθρώπους. Χαρακτηρίζεται δε από μια ορισμένη διαλεκτική ένταση μεταξύ του εαυτού και του άλλου. Είναι λοιπόν αυτή η ένταση που προσδίδει στη λέξη «ευθύνη» την αιώνια δυσάρεστη γεύση της (Hora, 1962).
Ύπαρξη
Η ύπαρξη απαιτεί από τον άνθρωπο να εστιάζει στις συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να ανταποκριθεί πληρέστερα στη ζωή και να αξιοποιήσει τις δυνατότητες με τις οποίες είναι προικισμένος. Βέβαια με αυτή την έννοια η ευθύνη γίνεται προνόμιο, απελευθέρωση, ικανότητα ανταπόκρισης και όχι βάρος. Πολλές φορές η έννοια της ευθύνης συνδέεται περισσότερο με το «έχω επίγνωση αυτού που έκανα» και αποσυνδέεται από την αποξενωτική εμπειρία της «αμαρτίας» ή της ενοχής. Το ότι «αποδέχομαι τις κατηγορίες» και το «είμαι έτοιμος να τιμωρηθώ» λίγο διαφοροποιείται από το πόσο ένοχο με βρίσκουν οι άλλοι και πόσο θα τιμωρηθώ.
Απρόβλεπτο
Η ευθύνη ή η ανταπόκριση σε όποιον ή ό,τι συμβαίνει είναι ευθύνη απέναντι στο απρόβλεπτο του γεγονότος. Ένα προβλέψιμο γεγονός δεν είναι πλέον γεγονός. «Αυτό που ενδιαφέρει στο γεγονός είναι η μοναδικότητά του. Συμβαίνει μία φορά, κάθε φορά μία φορά. Ένα γεγονός είναι επομένως μοναδικό κι απρόβλεπτο, δηλαδή χωρίς ορίζοντα. Δεν υπάρχει ορίζοντας ούτε για τον άλλο, ούτε για το θάνατο». Η έκπληξη του γεγονότος που έρχεται με τέτοιο τρόπο δε μας επιτρέπει ποτέ να το δούμε να έρχεται, αρκούμενοι μερικές φορές στο να το αισθανόμαστε ή να το ακούμε, με το ζόρι. (De quoi demain, 91). Μια έκπληξη που αναστέλλει την αντίληψη, την κατανόηση. Τελικά, η ευθύνη είναι η απάντηση σε αυτό το ακατάλληλο γεγονός του Άλλου, και θα προκύπτει πάντα από την απρόβλεπτη, μελλοντική άφιξή του. (J.Derrida, 2005).
Κοινωνική πτυχή
Η υπευθυνότητα τονίζει την κοινωνική πτυχή της ευθύνης, η οποία κάποτε διαφοροποιείται από την προσωπική. Και τις περισσότερες φορές ορίζεται με όρους πρόκλησης βλάβης ή «κακού» δημόσιου συμφέροντος και «περιουσίας», υλικής ή άλλης. Η ευθύνη, η υπευθυνότητα και η λογοδοσία παραμένουν έννοιες με τις οποίες μπορούμε να παίζουμε παιχνιδιάρικα ή να προβληματιζόμαστε στοχαστικά. Πολλά εξαρτώνται από τη θέση μας. Από τη σοβαρότητα απέναντι στις δεσμεύσεις μας από τη στιγμή που τις αναλαμβάνουμε απέναντι στον εαυτό μας ή στους άλλους, ακόμη και αν το κίνητρό μας δεν περιλαμβάνει εξαρχής την πλήρη επίγνωση και των δύο. Η δύσκολη και ζωντανή πραγματικότητα, όσο ασύλληπτη κι αβάσταχτη και αν φαίνεται ώρες-ώρες ως έννοια, κάνει πιο κατανοητό τον τρόπο δέσμευσης με πληρέστερη επίγνωση του ξεχωριστού μας εαυτού και των όποιων «συμβολαίων» συνάπτουμε με τους άλλους. Εκτός εάν επιλέγουμε τις φαντασιώσεις, τις ψευδαισθήσεις, το ρομαντισμό και τους απρόσφορους γέλωτες.
Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος «Ευθύνη» in psychiatrylarisa, 11.03.2023, https://psychiatrylarisa.gr/ευθύνη/
