Γοργόνες. Η προσέγγιση της συνείδησης και η ενασχόλησή μας μ’ αυτήν οδηγεί στον αντανακλαστικό δισταγμό να τη θεωρούμε ως ένα σαφώς «εσωτερικό» φαινόμενο -κρυμμένο, απρόσιτο, ανεπαίσθητο. Αν η σκέψη και η φαντασία μου πλάσει -ας πούμε- ομιλούσες ημίγυμνες γοργόνες που σε μένα θα εμφανιστούν άμεσα, για τους άλλους θα παραμένουν κρυμμένες. Απλώς δε θα υπάρχουν. Δε μπορούν να γίνει αντιληπτές από κάποιον άλλον, όπως γίνονται από μένα. Ανήκουν σε έναν «άλλο κόσμο» – τον ιδιωτικό κόσμο που κάθε άτομο κουβαλάει μέσα του. Το ενδοσκοπικό μου βλέμμα έχει άμεση πρόσβαση σε αυτόν τον ιδιωτικό μου κόσμο. Όμως είναι εντελώς αόρατος για οποιονδήποτε άλλον, εκτός από μένα. Σαν ένα κενό στον ιστό της φύσης. Όπως επίσης ενώ γνωρίζω τον ιδιωτικό μου κόσμο σε βάθος, δεν γνωρίζω τον ιδιωτικό κόσμο των άλλων- εκτός ίσως από ελάχιστα.
Γνώση
Η αίσθηση είναι ότι, ενώ έχουμε άμεση κι αδιαμφισβήτητη γνώση των δικών μας ψυχικών καταστάσεων, ο άλλος μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να τις μαντέψει, να τις συμπεράνει από τη συμπεριφορά μου, απλώς να υποθέσει γι’ αυτές. Οι ψυχικές μας συνθήκες υπάρχουν σε ένα είδος ιδιωτικού χώρου, τον οποίο μπορώ να ελέγξω άμεσα, αλλά στους άλλους απαγορεύω να εισέλθουν. Θα πρέπει ο άλλος να είναι εγώ για να ξέρει ότι ξέρω. Άλλωστε μάλλον είναι μέρος της οντολογίας των νοητικών καταστάσεων ότι συμβαίνουν αποκλειστικά ιδιωτικά. Πίσω από έναν διαπέραστο παραπέτασμα. Το συνειδητό είναι για μένα προφανές, αλλά φευγαλέο για τους άλλους.
Νους
Ίσως ο νους να είναι εγγενώς μη παρατηρήσιμος, καθώς του αποδίδουμε μια επιστημολογική ιδιότητα. Ότι υφίσταται ιδιωτικά. Υπό αυτήν τη θέση ο ίδιος ο τρόπος ύπαρξής του είναι να υπάρχει ιδιωτικά, ως ένα εσωτερικό «πράγμα». Μπαίνουμε βέβαια με τη θεώρηση αυτή στο ότι οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας δεν έχουν καμία εξωτερική αναφορά, κανέναν κοινό τόπο, καμία δημόσια επισύνδεση, καμιά διακειμενικότητα. Υφίστανται από εμένα για εμένα. Δε μπορούν να ξεφύγουν από την ιδιωτικότητά τους.
Έννοια
Η έννοια του νου είναι η έννοια μιας εσωτερικής πραγματικότητας που μπορεί να αποκαλύπτεται ή να μην αποκαλύπτεται. Για τον καθένα μας είναι η θεμελιώδης πραγματικότητα. Αυτή που είναι πιο κοντά μας και που έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Πιστεύουμε ακλόνητα στην πραγματικότητα του εσωτερικού. Αλλά αν αυτή η πεποίθηση είναι σωστή, ο νους δεν είναι όπως τα άλλα αντικείμενα και δεν αποτελεί πεδίο αντικειμενικής παρατήρησης. Ο νους δεν είναι κάτι που υπάρχει στον «κοινό» αντικειμενικό χώρο, στον οποίο έχουν πρόσβαση όλοι οι παρατηρητές. Το πολύ-πολύ να τον μελετήσουμε από μια οπτική γωνία πρώτου προσώπου, ενδοσκοπικά, μοιραζόμενοι ενδεχομένως τα ευρήματά μας με άλλους που βρίσκονται σε παρόμοια θέση.
Ιδιωτικότητα
Ίσως η ιδιωτικότητα -κατά την άποψή μου- μπορεί να εξηγηθεί με τα όνειρα. Δεν υφίσταιται καμία ένδειξη συμπεριφορικού τύπου για αυτό που συμβαίνει στο νου αυτού που ονειρεύεται. Μπορούμε επίσης να τον μελετάμε ώρες με τη μέγιστη δυνατή προσοχή και να μην έχουμε ιδέα ια το περιεχόμενο των ονείρων του. Την ίδια στιγμή που ο ίδιος σφύζει από εσωτερική ζωή και πλούσια βιώματα και διασυνδέσεις με το παρόν, το παρελθόν το μελλον, με άλλους υπαρκτούς κι ανύπαρκτους.Μάλλον στρεφόμαστε στην ιδέα ότι ο νους μας είναι ταυτόχρονα υποκειμενικός και κοινός. Είναι μέρος του σώματός μας και του κόσμου που μας περιβάλλει και είναι επιδεκτικός σε μελέτη και διαντίδραση από τρίτους. Βέβαια, παρόλο που δεν είναι απροσπέλαστος στους τρίτους, είναι δύσκολο να ορίσουμε από τί αποτελείται αυτή η εσωτερικότητά του.
Επιλογή
Σταδιακά κοντεύουμε σε μια επιλογή. Είτε εγκαταλείπουμε την ιδέα του εσωτερικού κι απροσπέλαστου, είτε δεχόμαστε ότι ο νους δεν μπορεί να μελετηθεί όπως τα άλλα «πράγματα» στη φύση. Εγκαταλείπουμε το εσωτερικό κι αναγνωρίζουμε στο νου, το δημόσιο, το εξωτερικό και το κοινό. Φυσικά, μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι ο «εσωτερικός» νους έχει «εξωτερικά» συμπτώματα, επιδράσεις, εκδηλώσεις. Η συμπεριφορά κι ο εγκέφαλος μπορούν να σηματοδοτούν την ύπαρξη μιας εσωτερικής συνθήκης. Αλλά η ίδια η συνθήκη είναι ουσιαστικά μια κρυμμένη πραγματικότητα, που κρύβεται πίσω από αυτά τα εξωτερικά συμπτώματα. Δεν είναι παρούσα μέσα στα συμπτώματά της. Συνεπώς όταν μελετάμε τα συμπτώματα δε σημαίνει ότι μελετάμε και την αιτία τους. Μελετάμε το πως παίρνει σάρκα κι οστά η νοητική λειτουργία, αλλά μάλλον δεν μελετάμε το νου. Ο νους είναι εγγενώς εσωτερικός, ενώ τα συμπτώματά του εγγενώς εξωτερικά.
Εσωτερικότητα
Η εσωτερικότητα του νου -η συνειδητότητά του/μας- μπορεί να συμβιβαστεί με έναν νατουραλιστικό, ομοιογενή, απρόσκοπτο κόσμο κοινά προσβάσιμων οντοτήτων. Αλλά «καθήκον» μας είναι, μέσω της εσωτερικότητά μας να αρνούμαστε ότι ζούμε σε έναν τέτοιο ομοιογενή -χωρίς ασυνέχειες- κόσμο. Ο νους μάλλον πρέπει να μελετηθεί με «ειδικές» μεθόδους, κατάλληλες για τη μοναδικότητα της φύσης του. Δηλαδή ενδοσκοπικά. Μια ολοκληρωμένη αδιαίρετη επιστημονική κοσμοθεωρία φαντάζει αδύνατη, εάν αποδεχτούμε το ιδιωτικό του νου και την εσωτερικότητά του ως αναμφισβήτητη. Ο δυισμός του εσωτερικού-εξωτερικού πάλι έρχεται να μας στοιχειώσει. Υπάρχει αναπόφευκτα κάτι «αλλόκοτο». Ο νους αρνείται να συμπλεύσει με την υπόλοιπη φύση, παρά το γεγονός ότι είναι μέρος της. Το εσωτερικό έχει ανάγκη, όχι από ένα εξωτερικό κριτήριο, αλλά από έναν εσωτερικό στοχασμό.
Cite this page as: Καραμανάβης Γ. Δημήτριος “Γοργόνες” in psychiatrylarisa, 12.02.2023, https://psychiatrylarisa.gr/γοργόνες/
