Σκηνική Κατανόηση. Οι ψυχαναλυτές κι οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν είναι συνήθως θρησκευόμενοι ή πιστοί ακόλουθοι κομματικών δογμάτων. Ενδιαφέρονται για τη θρησκεία, την πίστη και τα κόμματα -αν μη τι άλλο- ως κοινωνικά φαινόμενα. Και τα χαρακτηριστικά τους, τα αποτελέσματα και οι λειτουργίες στην κοινωνία και στον ψυχισμό πρέπει να διερευνηθούν. Θεωρητικά και εμπειρικά, η θρησκεία και η πίστη αποτελούν αντικείμενο του διαφωτισμού, της κριτικής εξέτασης, της κοινής λογικής. Το δοκίμιο του S. Freud «Die Zukunft einer Illusion» 1927, για παράδειγμα, παρουσιάζει τη θρησκεία ως μια «κοινή νεύρωση». Η οποία ωστόσο μπορεί να είναι επωφελής, βοηθώντας να αποφύγουμε ή ελαχιστοποιώντας τις ατομικές νευρώσεις.
Ψυχανάλυση
Όσο η ψυχανάλυση μας τροφοδοτεί με ατομικές μαρτυρίες τόσο αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη της συλλογικής μαρτυρίας. Η οποία διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τις ατομικές. Η συλλογική μαρτυρία βοηθά να μετατοπιστούμε από σταθερές, άκαμπτες ομαδικές ταυτότητες που τις αναγνωρίζουμε τόσο σε μάς ως άτομα όσο και στις μικρές ή τεράστιες ομάδες που είμαστε μέλη και που χαρακτηρίζουν τις δυσεπίλυτες συγκρούσεις. Όταν οι ομαδικές μας ταυτότητες είναι πιο ευέλικτες, είμαστε επιρρεπείς προς τον ειρηνικό πολιτισμικό μετασχηματισμό. Ο οποίος απαιτεί την πολιτισμική ενίσχυση των προσωπικών και των διυποκειμενικών μας ικανοτήτων ώστε να είμαστε σε θέση να σχετιστούμε και με τα σύνολα που μας περιέχουν. Στο πλαίσιο αναφοράς των ομαδικών δυναμικών, αυτό αναφέρεται στην ικανότητα «να βλέπω τον εαυτό μου όπως με βλέπουν οι άλλοι». Χωρίς όμως ταυτόχρονα να διαχωρίζω την εμπειρία του πώς βλέπω τον εαυτό μου. Χωρίς να χάνω την ταυτότητά μου (Bromberg, 2006). Όμως οι παραδόσεις κι οι πολιτισμοί αποδεικνύονται ικανότατοι στην κατασκευή της θέσης «εμείς εναντίον των άλλων».
Κείμενο
Ας φανταστούμε μπροστά μας ένα κείμενο. Όχι με τη στενή έννοια του όρου. Το κείμενο μπορεί να είναι όντως ένα γραπτό, ένα λογοτέχνημα, ένα ποίημα. Μπορεί να είναι ένας πίνακας, ένα γλυπτό. Μπορεί να είναι μια ταινία, μπορεί να είναι ένα πρόσωπο, ένας άνθρωπος. Το οποίο «κείμενο» – σε εισαγωγικά πλέον – καλούμαστε να το διαβάσουμε, να το κατανοήσουμε, να το βιώσουμε. Και τελικά να σχετιστούμε μαζί του, να το ερμηνεύσουμε και να συνδεθούμε. Και μάλιστα όσο το δυνατό πιο ολισιτικά, συνειδητά κι ασυνείδητα
Κουλτούρα
Η κουλτούρα, το πολιτισμικό, το κοινωνικό – τα οποία μαλλον δε συμπτίπτουν ως έννοιες – είναι καλύτερα κρυμμένο από όλα. Ακόμη κι αυτή η Φροϋδική έννοια του ασυνειδήτου ή του Οιδιποδείου ή του συμπλέγματος του ευχουχισμού έχουν περιέλθει -και καλώς κατά την άποψή μου – σε κοινή γνώση σχεδόν όλων. Όμως η επίδραση του κοινωνικού δεδομένου το οποίο είναι παρόν ακόμη και πριν τη γέννησή μας ή πιθανότατα έχει συμβάλλει με τη στενή έννοια του όρου στη βιολογική σύλληψή μας και κατόπιν στη γέννησή μας, περνάει κατά κανόνα απαρατήρητη. Σαν τα γυαλιά οράσεως που ψάχνουμε να τα βρούμε και είναι πάνω στο κεφάλι μας…
Σκηνή
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αναζητούμε να συνδεθούμε αλλά έχοντας μια σχετική αντίληψη/βίωμα της σκηνής στην οποία «παίζουμε» ή στη Σκηνή που παίζεται αυτό που διαβάζουμε ή που βλέπουμε. Διακρίνουμε διαφορετικά επίπεδα ερμηνείας και σύνδεσης. Ένα προφανές αναφορικό περιεχόμενο του «κειμένου», δηλαδή τι είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος. Πώς μιλούν οι άνθρωποι μεταξύ τους δηλαδή πώς το μετα-επικοινωνιακό περιεχόμενο ενός κειμένου μας οδηγεί στο επίπεδο της «σκηνικής» κατανόησης. Και γιατί άραγε οι χαρακτήρες μιλούν με αυτόν ακριβώς τον τρόπο και πώς μπορούμε να τον κατανοήσουμε μέσω της θεωρητικής και της βιωματικής γνώσης.
Διασύνδεση
Η κατανόηση και διασύνδεση με τη Σκηνή – η σκηνική κατανόηση – επικεντρώνεται στη συνεχιζόμενη τεταμένη σχέση μεταξύ των φανερών και των ασυνείδητων νοημάτων ενός «κειμένου», η οποία καλεί την ανάδυση της ασυνείδητης φαντασίωσης. Της ασυνείδητης φαντασίωσης ως μιας συλλογικής δεξαμενής πολιτισμικά μη αποδεκτών/απαράδεκτων προτύπων, απαγορευμένων πόθων και σεξουαλικών σκοπών αλλά και καταπιεσμένων επιθυμιών.
Χαρακτήρες
Έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε σε βάθος τους χαρακτήρες της σχέσης που περιγράφεται στο όποιο «κείμενο», στη δυναμική της σχέσης μεταξύ ενός «κειμένου» και των ερμηνευτών του προκειμένου να ανιχνεύσουμε και να βιώσουμε την υποκειμενική δομή των πολιτισμικών περιορισμών, τους οποίους τους δεχόμαστε και ζούμε με αυτούς. Όχι μόνο χωρίς να τους κατονομάζουμε τις περισσότερες φορές αλλά θεωρώντας τους απόλυτως φυσιολογικούς, παρόλο που μπορεί να σχετίζονται με ότι μας συμβαίνει.
Ασθενής
Το κείμενο ή το έργο τέχνης, η εικόνα, η κουλτούρα, το αρχιτεκτονικό έργο κ.λπ. σαφώς δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί απλώς ως ασθενής σε κάποιου είδους θεραπευτική σχέση. Η επιστημονική μορφή αλληλεπίδρασης βρίσκεται σε έναν διαφορετικό άξονα. Η έμφαση δίνεται στον αναγνώστη και την ερμηνεία, τη σχέση του με το κείμενο, τις εμπειρίες και τα πολύπλοκα σχέδια της ζωής του. Το τραπέζι στο οποίο βρίσκεται το κείμενο και στο οποίο κάθεται ο ερμηνευτής δεν είναι ένα σκηνικό καναπέ-καρέκλα. Μια ερμηνεία κειμένου δεν είναι επίσης μια ψυχανάλυση του συγγραφέα ή του σκηνοθέτη ή των ηθοποιών. Το ζητούμενο είναι η επεξεργασία των τυπικών μορφών αλληλεπίδρασης, το «εσωτερικό πανόραμα των εμπειριών ζωής» (A. Lorenzer, 1986), η επεξεργασία ασυνείδητων κοινωνικών μοτίβων. Η σκηνική κατανόηση μιας ερμηνείας κειμένου είναι η κατανόηση τυπικών σκηνών πολιτισμικού, συλλογικού, κοινωνικού τύπου και όχι, όπως στη θεραπεία, των μεμονωμένων σκηνών που βρίσκονται στην προσωπική ιστορία.
Θεραπεία
Άρα η ίδια η θεραπεία των ατόμων είναι αναγκαίο να εμπλουτιστεί με όλες τις μορφές αλληλεπίδρασης. Τόσο το εσωτερικό πανόραμα της προσωπικής ιστορίας, το πλέγμα των διαπροσωπικών εμπειριών και τη μήτρα των κοινωνικών διαγενεακών, διαχρονικών διασυνδέσεων. Εδώ τα σχέδια ζωής που εντοπίζονται στη βιογραφία του καθενός μας εξετάζονται σε σχέση με τους συλλογικά ισχύοντες κανόνες και αξίες.
Σύγκρουση
Και στις δύο περιπτώσεις το αναλυτικό ενδιαφέρον έγκειται στη σύγκρουση μεταξύ των ασυνείδητων επιθυμιών και των αξιών που ισχύουν εντός της κοινωνίας. Στην περίπτωση της θεραπείας, το θεραπευτικό διαπόρημα τροποποιείται από το πώς προέκυψε αυτή η σύγκρουση/σύμπτωμα σε αυτό το άτομο στο τί είδους σύγκρουση είναι αυτή;
