Μελαγχολία. Το παρελθόν ως προσωπικό βίωμα του καθενός, δεν είναι ποτέ απλά «παρελθόν». Συχνά κουλουριάζεται αποσυρμένο στην αγκαλιά του χρόνου. Έτοιμο να ξυπνήσει, απροσδόκητα. Το βιωμένο παρόν του καθενός από εμάς διατρέχεται από αναρίθμητα αόρατα νήματα που μας συνδέουν με το παρελθόν μας. Συνδέσεις που σε μεγάλο βαθμό αγνοούμε. Και που συχνά είμαστε πρόθυμοι να τις απαρνηθούμε, προσπαθώντας να ζήσουμε στο παρόν, απαλλαγμένοι από τα φαντάσματα και τις αναμνήσεις του παρελθόντος.
Παρόν
Οι πράξεις της λήθης μοιάζουν με τον μόνο τρόπο να προχωρήσουμε στη ζωή μας χωρίς το παρελθόν να καταπίνει το παρόν. Υπάρχουν περιορισμοί στις δυνατότητες να ξεφεύγουμε από το παρελθόν. Όσο περισσότερο επιθυμούμε να το αποκηρύξουμε σε συνειδητό επίπεδο, τόσο πιο επίμονα επανέρχεται μέσω του ασυνείδητου. Η ικανότητα να ανατρέχουμε στις απώλειες και στα αδιέξοδα του παρελθόντος μας, αποτελεί πηγή ψυχικής εξέλιξης και όχι συνθήκη που καταδικάζει, παρόν και μέλλον.
Προϋπόθεση
Η μελαγχολία μπορεί να είναι μια αναγκαία προϋπόθεση για την ικανότητα του ψυχισμού να αναπτυχθεί. Προσθέτει στην ολοκλήρωση. Ενώ οι συναισθηματικές εξάρσεις της μελαγχολίας παραμένουν δεσμευμένες και μη διαθέσιμες μέχρι το υποκείμενο να εξέλθει του μελαγχολικού εγκλωβισμού. Η σαρωτική αίσθηση της σχέσης αγάπης και σύνδεσης με ένα άλλο πρόσωπο -όπως αυτή που βιώνεται στη μελαγχολία- υποδηλώνει μια σημαντική πτυχή της ύπαρξης του υποκειμένου που έχει καταπνιγεί ή υποτιμηθεί.
Πρόσωπο
Σε τέτοιες περιπτώσεις, το υποκείμενο έλκεται από το αγαπημένο πρόσωπο επειδή υπάρχει κάτι σε αυτό το πρόσωπο που υπόσχεται, με όσο έμμεσο (ή καταστροφικό) τρόπο κι αν γίνεται, να αφυπνίσει αυτό που έχει κλειδωθεί ή αγνοηθεί. Πράγματι, αν το υποκείμενο βιώνει ορισμένα πάθη ως το «πεπρωμένο» του, αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα πάθη αυτά συντονίζονται κατά κάποιον τρόπο με τη λαχτάρα του να αποπλανηθεί ή να γοητευτεί με πολύ συγκεκριμένους τρόπους.
Άτομα
Ορισμένα άτομα, ορισμένα είδη συναισθηματικών τόνων και συνηχήσεων, μας προκαλούν βαθιά ριζωμένους ασυνείδητους πόθους, σχεδόν αδύνατο να τους αντισταθούμε. Άλλωστε δεν υπάρχει πάντα λόγος να το κάνουμε. Υπάρχουν μάλλον πολύτιμα μαθήματα στη βαθύτερη περιπλάνησή μας σε τέτοιους πόθους. Έτσι κάποιοι είναι αδύνατον να αφεθούν, να εγκαταλειφθούν ή να αντικατασταθούν, ενώ άλλοι ούτε υπόκεινται ούτε προκαλούν τέτοιες προσκολλήσεις.
Πεπρωμένο
Έτσι υπάρχουν άνθρωποι που ασκούν επιρροή στο ψυχικό μας πεπρωμένο που υπερβαίνει κατά πολύ την πραγματική τους παρουσία στη ζωή μας. Εάν ένας συνεχίζει να ζει και να αναπνέει μέσα μας μετά την απώλειά του, τότε η απώλεια δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην μια απλή εκμηδένιση της προηγούμενης σχέσης. Σηματοδοτεί μάλλον μια σημαντική τροποποίηση της μορφής της.
Η ιδέα ότι ο αντίκτυπος του άλλου στον εαυτό μπορεί να διαρκέσει περισσότερο κι από τη διάρκεια της σχέσης είναι ένας από τους λόγους που ο παθιασμένος έρωτας έχει τόσο ισχυρή μυθολογική αξία.
Υποκείμενο
Το υποκείμενο που βρίσκεται υπό τη γοητεία της μελαγχολίας δεν αγαπά πλέον σε «πραγματικό» χρόνο αλλά αγκαλιάζει μια μυθική αντίληψη μιας ερωτικής σύνδεσης που υπερβαίνει τα όρια του απτού χώρου και της εμπειρίας. Υπό αυτή την έννοια, εκείνοι που το υποκείμενο αγάπησε έντονα, αφήνουν πίσω τους μια διαρκή κληρονομιά, ενδεικτική της δύναμης του πάθους να μεταμορφώνει μια ολόκληρη ζωή. Η μελαγχολία ανά τους αιώνες θεωρείται εγγενές χαρακτηριστικό του καλλιτεχνικού, πνευματικού ή φιλοσοφικού πνεύματος και όχι ως αποκλίνουσα ψυχική κατάσταση. Περιέχει και ίσως επικοινωνεί μορφές νοήματος που είναι ανέφικτες με οποιοδήποτε άλλο μέσο. Δεν αφήνει το παρελθόν πίσω αλλά μένει στο παρελθόν με τρόπους που κρατούν αυτό το παρελθόν ανοιχτό και άλυτο.
Πένθος
Το πένθος είναι διαδικασία που επιτρέπει στο υποκείμενο να αφηγηθεί το παρελθόν του με πιο εποικοδομητικό τρόπο. Η μελαγχολία διευκολύνει ένα διαφορετικό είδος επαν-αφήγησης. Αυτό που δεν επιδιώκει να ξεπεράσει αλλά απλώς να επανεξετάσει και να επανεκτιμήσει το παρελθόν. Εφόσον η μελαγχολία σηματοδοτεί μια ζωντανή και συνεχή σχέση με το παρελθόν -επειδή διατηρεί το παρελθόν ως ενεργό συστατικό του παρόντος- μας αναγκάζει να παλέψουμε με τις απώλειες του παρελθόντος μας με τρόπους που αποκαλύπτουν, σε ένα ιδιαίτερα απτό επίπεδο, το βαθμό στον οποίο το παρελθόν δεν είναι ποτέ πλήρως παρελθόν.
