Κοινωνική Σχάση. Όταν οι αξιωματικές θέσεις υπερβαίνουν αυτές που μπορούν να επιβεβαιωθούν συναινετικά, τότε προκύπτει σχίσμα. Σχάση που διαιρεί και κοινωνικούς ιστούς. Όταν η άποψη ή η θέση που εκφέρει ένας θεσμός—και οι συναθροίσεις αυτών που δρουν στο όνομά του, είτε ταυτίζονται ιδεολογικά είτε όχι—δεν επιβεβαιώνεται πέρα από τα όρια του ίδιου του θεσμού, το αποτέλεσμα είναι ο διαχωρισμός. Ο θεσμός αποκοπτεται από το κοινωνικό περιβάλλον που τον εμπεριέχει, ενώ τα συστατικά του στοιχεία χάνουν τη συνοχή τους και αποσυντίθενται.
Δυνάμεις
Οι συνεκτικές δυνάμεις των ατόμων που συνιστούν τους θεσμούς—διότι στα άτομα καταλήγει κάθε κοινωνική δομή, στις μονάδες που απαρτίζουν το Όλον—φαίνεται στον Δυτικό πολιτισμό να αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από οικονομικά περιουσιακά στοιχεία (ευρώ, δολάρια, κρυπτονομίσματα). Αυτά ενισχύουν τη διατήρηση της εξουσίας και την απομύζηση καταναλωτικών αγαθών. Σε θεσμικό επίπεδο, στην «Ελληνική Θεμελιώδη Μήτρα» (Foulkes, 1948), η ικανότητα αξιοποίησης κρατικών χρηματοδοτικών δυνατοτήτων—όχι η παραγωγή χρήματος—γίνεται το κεντρικό συνεκτικό στοιχείο της αλληλεπίδρασης των θεσμών. Αυτό συμβαίνει σε βάρος του αξιακού συστήματος, της ανάδειξης ιδεών και ιδεολογιών.
Σχάση
Η αδυναμία αναφοράς στη σχάση προκαλεί το τραύμα. Η προσπάθεια να τοποθετηθεί το τραύμα στο παρασκήνιο—μέσω λήθης, αποσιώπησης, ή ακόμη και παραχάραξης της ιστορίας—αποτελεί μηχανισμό καταπίεσης. Η σιωπή και ο στιγματισμός εισάγουν μια κουλτούρα φόβου και ντροπής διοάρκειας δεκαετιών ή και αιώνων. Οι επιζώντες αποφεύγουν να συζητούν το παρελθόν για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από διακρίσεις, δημιουργώντας μια «σιωπηλή γενιά» που κληρονομεί άλυτο πένθος και πολιτική αλλοτρίωση. Η λογοκρισία και οι προσπάθειες διαγραφή της ταυτότητας προώθούν μια διαστρεβλωμένη έκδοση της «Ελληνοχριστιανικής» ταυτότητας, διαγράφοντας αριστερές, πολυπολιτισμικές ή προοδευτικές αφηγήσεις από την εκπαίδευση και τα μέσα ενημέρωσης. Οι ιδεολογικές εκκαθαρίσεις εξακολουθούν να σκιάζουν τη συλλογική μνήμη, τόσο από την πλευρά των εκκαθαριζόμενων όσο και των εκκαθαριστών.
Πόλωση
Σήμερα, η πόλωση σε πολιτικό επίπεδο δύσκολα εκφράζεται μέσω ιδεολογικών συστημάτων. Οι αντιπολιτευόμενοι δυσκολεύονται να τοποθετηθούν ιδεολογικά—ούτε καν τους ζητείται κάτι τέτοιο. Αντί για ιδεολογική δικαίωση, τους ζητείται (αν ζητηθεί) απλώς «δικαίωση», ακόμη και χωρίς αναφορά στη δικαιοσύνη. Τα άτομα, ως μέλη κοινωνικών σχηματισμών, παλινδρομούν σε μια πολεμική αντιπαράθεση με τους θεσμούς—με τις ίδιες τις σάρκες της κοινωνίας. Μοιάζει με αλλεργική αντίδραση «κοινωνικού τύπου», όπου η αναγνώριση θετικών πτυχών των θεσμών γίνεται δυσθεώρητη.
Επιζώντες
Οι επιζώντες -είτε του εμφυλίου, είτε της χούντας, είτε της οικονομικής κρίσης του 2010, είτε της Marfin, είτε του Ματιού, είτε των Τεμπών- ανεξάρτητα από το αν βρίσκονταν στη «σωστή» ή «λάθος» πλευρά της ιστορίας, φέρουν άμεσες μνήμες βίας που καταπιέζουν για να επιβιώσουν. Το τραύμα δεν προέρχεται από την ίδια την τραυματική εμπειρία, αλλά από την ατέρμονη προσπάθεια να ταφεί το πένθος στη λήθη. Η επόμενη γενιά κληρονομεί αποσιωπημένες ιστορίες—είτε «εθνικοφρόνων» είτε «κομμουνιστών» γονέων, συντηρητικών, προοδευτικών, πλούσιων, φτωχών, δυνατών, αδυνάτων, εχόντων, μη εχόντων- που για να εκφραστούν απαιτούν συλλογική αντιπροσώπευση και υπέρπροσωπικά (transpersonal) χαρακτηριστικά. Αυτές οι ιστορίες αναδύονται συχνά μέσω πολιτικού ακτιβισμού ή, πιο συνηθισμένα, μέσω απάθειας, σιωπηλής κριτικής και δυσπιστίας απέναντι σε θεσμούς που συμμετείχαν στην τραυματική συγκάλυψη. Παράλληλα, η «φυγή προς το καλύτερο» (flight to health)—μέσω μετανάστευσης ή κατακερματισμού οικογενειακών δομών—δημιουργεί ταυτότητες διασποράς, αποκομμένες από το τραύμα της πατρίδας, αλλά συμμετέχοντας σε τραύματα άλλων κοινωνικών σχηματισμών.
Γενιές
Οι νεότερες γενιές, αν και απομακρύνονται χρονικά από τα γεγονότα, καλούνται να «ξαναδιαβάσουν» το συμβόλαιο της κληρονομιάς τους. Μέσω νέων κρίσεων—οικονομικών, πολιτικών, κλιματικών. Αυτές οι κρίσεις επανενεργοποιούν την κληροδοτημένη απογοήτευση, τον θυμό και το άλυτο πένθος. Ενώ υπογραμμίζουν την έλλειψη συλλογικής ευθύνης και την αποφυγή δικαιοσύνης. Η προσπάθεια χειραγώγησης της λήθης, όχι μόνο για να εξυπηρετηθούν βραχυπρόθεσμα πολιτικά ή θεσμικά συμφέροντα, αλλά και προς όφελος της κοινωνικής συνοχής, αλληλεγγύης, συστράτευσης σε κοινό σκοπό, δεν το καταφέρνει. Αντίθετα, τροφοδοτεί τη δυσπιστία και μια κοινωνική παράνοια που διαβρώνει κάθε προοπτική κοινής δράσης. Άλλωστε αυτό που τροφοδοτεί τη συστράτευση δεν είναι η ιδεολογική διαφοροποίηση και διαπραγμάτευση προς κατάκτηση ή ανάκτηση νέων ατομικών και κοινωνικών αξιακών συστημάτων. Αλλά η ανέλιξη από την κοινωνική «ισοπέδωση» μέσω της οικονομικής ευημερίας, του ανταγωνισμού και της κατανάλωσης.
Κυνόδοντας
Οι πλευρές της ελληνικής κοινωνίας που αναδεικνύονται εδώ μοιάζουν με τη πρωτόλεια ομάδα στην ταινία του Γ. Λάνθιμου Ο Κυνόδοντας. Σε αυτόν τον κόσμο, τα μέλη της οικογένειας γεννιούνται και αναγκάζονται να ζήσουν μια συγκεκριμένη αντιπροσώπευση της θεμελιώδους μήτρας. Ενός κόσμου (Weltanschauung) όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις και το ατομικό ασυνείδητο καθορίζονται εκ των προτέρων. Η ομάδα λειτουργεί με δικά της σύμβολα και δυναμικές, τροφοδοτώντας το κοινωνικό/οικογενειακό ασυνείδητο με αξίες που εξαιρούν το «ενοχλητικό». Αυτή η συνθήκη καθορίζει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Ταυτόχρονα εγγράφει -a priori- και την ουσία του ατομικού δυναμικού ασυνειδήτου του κάθε μέλους της οικογένειας. Με τρόπο που πλέον ως οικογένεια-ομάδα-θεσμός-κοινωνία λειτουργούν με τα δικά τους σύμβολα, αξίες, δυναμικές που με τη σειρά τους τροφοδοτούν το κοινωνικό ασυνείδητο της ομάδας.
Ιστορία
Η ιστορία ξαναγράφεται αφήνοντας απέξω κάτι ενοχλητικό. Μια νέα τραυματική συνθήκη θα μας αναγκάσει να δούμε αυτό που προσπαθούμε να ξεχάσουμε. Τότε ή θα συνεχίσουμε να μην το βλέπουμε και να το αφήσουμε πάλι «απέξω» ή θα αναλάβουμε την ευθύνη ως πρόσωπα, ως ομάδες και κοινωνίες να το διαπραγματευτούμε. Όταν μια νέα τραυματική συνθήκη αναγκάσει την κοινωνία να αντιμετωπίσει αυτό που προσπαθεί να ξεχάσει, τότε θα ανοίξει ο δρόμος για μια διαπραγμάτευση με το παρελθόν.Αυτή η ευθύνη θα αλλάξει για πάντα τον Κόσμο. Σε όλα τα επίπεδα που τον βιώνουμε, στο προσωπικό, στο διαπροσωπικό και στο κοινωνικό.
