(Επ)οικοδομιτισμός. Ο I. Kant εισήγαγε την ιδέα ότι δεν είμαστε παθητικοί αποδέκτες της λαμβανόμενης γνώσης. Είμαστε ενεργοί παράγοντες που κατασκευάζουμε κι οργανώνουμε νοήματα βάσει των γεγονότων ζωής. Υποστήριξε περαιτέρω ότι, εφόσον οι αισθητηριακές αντιλήψεις παράγονται στο νου, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τη σχέση μεταξύ αυτού που αντιλαμβανόμαστε και της αλήθειας. Άρα η γνώση και το νόημα που της προσδίδουμε αποτελεί είναι μια κατασκευή του ανθρώπινου νου.
Πραγματικότητα
Η αντικειμενική πραγματικότητα είναι συνήθως άγνωστη, ιδίως σε ανθρώπινα πλαίσια όπως οι ομάδες. Βιώνουμε τις καταστάσεις ως πραγματικές, επειδή ο νους μας έχει διαμορφωθεί κοινωνικά μέσω πολιτισμικών και γλωσσικών πρακτικών προς συγκεκριμένες πεποιθήσεις. Ίσως λοιπόν δημιουργούμε ή κατασκευάζουμε τις κοινωνικές μας πραγματικότητες. Και οι πεποιθήσεις μας μπορούν να αναλυθούν, να αποδομηθούν και να ανακατασκευαστούν.
Βεβαιότητες
Υπάρχουν «βεβαιότητες» που δεν αμφισβητούνται. Ούτε αποφεύγονται. Όπως η αδιαμφισβήτητη φύση του θανάτου. Ως είδος παλεύουμε όλοι με την απόλυτη πραγματικότητα ότι θα πεθάνουμε. Οι τρόποι με τους οποίους το αντιμετωπίζουμε μπορεί να διαφέρουν σημαντικά.
«Όλες οι κοινωνικές πραγματικότητες είναι κάστρα χτισμένα στην άμμο που τίθενται σε κίνδυνο από τη συνειδητοποίηση της θνητότητας»
Hoffman,1998.
Υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση όσον αφορά το τι είναι “πραγματικό”, αλλά υπάρχει γενικότερη συμφωνία στο ότι μια εντελώς αντικειμενική πραγματικότητα μακριά από τον παρατηρητή δεν μπορεί ποτέ να γίνει πλήρως γνωστή. Μπορούμε να εκφραζόμαστε με σιγουριά για αυτό που βρίσκεται μπροστά μας, στο πεδίο παρατήρησής μας. Χωρίς βέβαια αυτό να αποτελεί απόδειξη του αντικειμενικού ή του «πραγματικού».
Νόημα
Το νόημα είναι κοινωνικά κατασκευασμένο. Οι έννοιες της πραγματικότητας δημιουργούνται από κοινωνικές διαδικασίες, με τη χρήση της γλώσσας. «Οι λέξεις δεν είναι … αντανάκλαση της πραγματικότητας, αλλά εκφράσεις ομαδικών συμβάσεων. Διάφορες κοινωνικές ομάδες διαθέτουν προτιμώμενα λεξιλόγια . . . και αυτά τα λεξιλόγια αντανακλούν ή υπερασπίζονται τις αξίες, την πολιτική και τον τρόπο ζωής τους. Gergen, 1991. Το νόημα ίσως δεν «κατοικεί» στο μυαλό των ατόμων. Μάλλον, παράγεται από και εντοπίζεται στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων σχέσεων, οι οποίες γίνονται έτσι κεντρικό μέλημα.
Γνώση
Η γνώση και το νόημα κατασκευάζονται και ανακατασκευάζονται με την πάροδο του χρόνου μέσω του διαλόγου των ατόμων και των κοινωνιών. Η τελική πρόκληση -ίσως- δεν είναι τόσο η αντικατάσταση μιας μη λειτουργικής αφήγησης με μια λειτουργική. Αλλά η δυνατότητα να συμμετέχουμε στη συνεχή διαδικασία δημιουργίας και μετασχηματισμού του νοήματος» Gergen (1994). Η σχεσιακή φύση του ανθρώπινου νου, υποδηλώνει ότι η κατανόησή του ίδιου του νου, είναι ένα εγχείρημα αφιερωμένο στην αμοιβαία εξερεύνηση του διαπροσωπικού περιβάλλοντος.
Εμπειρία
Η εμπειρία δεν έχει φυσική ή εγγενή οργάνωση. Δεν έρχεται προκαθορισμένη. Μέχρι να οργανωθεί, πράγμα που επιτυγχάνεται με την ερμηνεία της ή με την υιοθέτηση μιας προοπτικής της, η εμπειρία είναι θεμελιωδώς διφορούμενη, D.Stern, 2003. Ο λόγος και η διαπραγμάτευση, δηλαδή η συνομιλία τροποποιούν τα ανθρώπινα συστήματα. Οι συζητήσεις που βρίσκονται ήδη «στο κεφάλι μας» είναι η εμπειρία. Πολλές εξωτερικές ανταλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε μια ομάδα μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε ή κατανοούμε συζητήσεις από το παρελθόν μας. Αυτή είναι μια επαναστατική αντίληψη. Απέναντι στην κλασική παράδοση, η οποία τονίζει την αμετάβλητη επίδραση του παρελθόντος στην οργάνωση του παρόντος.
Υγεία
Η ικανότητα του ανθρώπου να νοηματοδοτεί καθορίζει την ψυχολογική υγεία. Αυτό, με τη σειρά του, συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας πολύπλευρης ταυτότητας. Οι διαλογικές διαδικασίες παράγουν το νόημα. Δηλαδή με την ενεργό συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και την ενσυναισθητική αλληλεπίδραση με τους άλλους.
Η ιδέα της «ευέλικτης μετακίνησης μεταξύ των κατασκευών» σημαίνει ότι είμαστε υποχρεωμένοι ή κάποιοι θα μπορούσαν να πουν «ευλογημένοι», να ζούμε σε μια συνεχή διαδικασία δημιουργίας και μετασχηματισμού του νοήματος, Kelly (1955). Η δημιουργία νοήματος είναι και η ουσιαστική δραστηριότητα στις ψυχοδυναμικές ψυχοθεραπείες. Δίνουμε μεγάλη αξία στην «αβεβαιότητα» κατά τη δημιουργία νοήματος, Gergen (1994) . Το σύστημα γνώσης δεν είναι ποτέ κλειστό. Δεν εμπιστευόμαστε τα αμετάβλητα μοντέλα που προσφέρουν αξιώματα, άμυνες και αναπτυξιακά στάδια ή ακόμη και οράματα για την υγεία. Η δυνατότητα λήψης στάσης αμφισβήτησης απέναντι σε όλες τις θεωρίες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, είναι η πιο δύσκολη αλλά και η πιο υγιής στάση. Ζούμε σε μια εποχή στην οποία η καλλιέργεια της ανοχής για τις διαφορετικές απόψεις μπορεί να είναι μια από τις μεγαλύτερες επιταγές μας. Η επιβολή «αληθειών», όπως δείχνει τόσο δραματικά η ιστορία του κόσμου, μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές βεβαιότητες.
Ταυτότητες
Τα επικαλυπτόμενα προσόντα και οι ταυτότητες αποτελούν πηγή δημιουργικής ασάφειας όσο και καταστροφικών εντάσεων. Ιδίως σε περιόδους εκτεταμένων και ταχέων αλλαγών στις θεωρίες μας για την προσωπική και ομαδική λειτουργία και ευημερία. Ίσως το ζητούμενο διαχρονικά είναι ο κοινός χώρος. Στον οποίο η συζήτηση, ο διάλογος, ο Λόγος λειτουργεί πέρα από τα όρια που θέτουμε στον εαυτό μας ή επινοούμε για τους άλλους. Στην ιστορία, τις ετικέτες, τις εξηγήσεις και τις θεωρίες που χρησιμοποιούμε για να διατηρήσουμε μια ταυτότητα στην οποία μπορούμε να ανήκουμε ή να αναγνωρίσουμε κάποιον άλλον ως ανήκοντα, είτε ίδιο με μένα είτε διαφορετικό από μένα. Ο κίνδυνος υπάρχει εκεί που «χάνουμε» το κύριο κοινό σημείο. Ότι όλοι θέλουμε να ανήκουμε. Η πρόκληση είναι να μην γεμίσουμε την αβεβαιότητα και το άγνωστο που φέρνουν οι Άλλοι και η σχέση μας μαζί τους, με την ιδέα ότι «εγώ ξέρω».